مباحث مطرح شده در این جلسه:

• حجیت خبر واحد
• استدلال به آیه اُذن
• اشکال شیخ انصاری به استدلال

حجیت خبر واحد

استدلال به آیه اذن

وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَکُمْ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ (توبه/۶۱)

علت اینکه می‌گفتند پیامبر گوش است این بود ک کسی خدمت پیامبر اکرم آمد و نمامی کرد و گفت فلانی پشت سر شما حرف می‌زند. پیامبر هم آن فرد را خواست و سؤال کرد که آیا پشت سر من حرف زده‌ای؟ پاسخ داد خیر و حضرت نیز کلام او را قبول کرد؛ یعنی پیامبر کلام هر دو نفر را قبول کرد.

اشکال شیخ انصاری به استدلال

شیخ انصاری حدیث اسماعیل بن جعفر را نقل کرد که بگوید این آیه دلالت بر حجیت خبر واحد می‌کند و باید کلام مؤمنین را پذیرفت.

خود شیخ جواب می‌دهد که قبول کردن کلام یک نفر گاهی به این معناست که کلام او را با همه لوازم بپذیریم و گاهی به این معناست که کلام او را تا حدی بپذیریم نه بیشتر. آیه معنای دوم را می‌گوید و در حجیت خبر واحد معنای اول را لازم داریم؛ یعنی روایت و مفهوم و لوازم آن را قبول کنیم. آیه می‌فرماید خبر واحد و قول دیگران را بپذیر اما نه با همه لوازم. حدیث امام عسکری می‌فرماید: «ضَعْ أَمْرَ أَخِیکَ عَلَی أَحْسَنِهِ». (کافی ج ۲ ص ۳۶۲) مثلاً شخصی نزدیک می‌شود و لب‌هایش تکان خورد، ولی نمی‌دانید که ناسزا گفت یا سلام کرد؛ امام عسکری می‌فرماید بگو ان شاء ﷲ ناسزا نگفت ولی دلالت نمی‌کند که پس سلام کرده و جواب واجب است. احسن در حدیث افضل تفضیل معنا نمی‌شود بلکه باید صفت مشبهه معنا شود. حمل فعل مسلمان بر صحیح یعنی همه لوازم صحت بار می‌شود؛ و این با حدیث امام عسکری فرق دارد درحالی‌که در عروه این حدیث را دلیل بر حمل فعل مسلمان بر صحیح دانسته است.

در ما نحن فیه می‌فرماید وقتی کسی حرفی را زد، در همین حد بپذیر که ان شاء ﷲ دروغ نمی‌گوید اما اینکه حرفش راست است و لوازمی دارد نباید پذیرفت.

شیخ انصاری استشهاد می‌کند به احادیث قسامه؛ اگر پنجاه نفر قسم خوردند که شراب خورده است ولی خودش گفت نخورده‌ام، حرف او را بپذیر و پنجاه نفر را تکذیب کن. معنای حدیث این است که پنجاه نفر دروغ نمی‌گویند اما نه یعنی او شراب خورده است بلکه شاید اشتباه کرده باشند و حرف او را بپذیر که شراب نخورده است لذا تازیانه نمی‌خورد.

گاهی خبر تا حدی پذیرفته می‌شود نه لوازم آن؛ بنابراین این آیه دلیل بر حجیت خبر واحد نمی‌شود چون می‌گوید یک خبر را تا حدی بپذیر نه آنکه خبر واحد را با همه لوازم بپذیر و در حجیت خبر واحد قبول خبر با همه لوازم شرط است.