مباحث مطرح شده در این جلسه:

• حجیت خبر واحد
• استدلال به آیات
• توضیح کلام شیخ انصاری در رسائل

حجیت خبر واحد

استدلال به آیات

توضیح کلام شیخ انصاری در رسائل

آیات شریفه‌ای که برای حجیت خبر واحد به آن‌ها استدلال شده است، مرور شد. شیخ در رسائل عبارتی دارد که در آخوند در کفایه اشاره نکرده است و چون در کفایه نیامده است، در کتاب‌های دیگر هم مطرح نشده است ولیکن عبارت شیخ انصاری مهم است.

کلام شیخ انصاری در رسائل، در چاپ‌های مختلف، مختلف است و شاید همین موجب شده است که آخوند در کفایه ذکر نکرده است چون معلوم نیست شیخ چه می‌فرماید.

شیخ انصاری فرموده است: ثم إن هذه الآیات، علی تقدیر تسلیم دلالة کل واحدة منها علی حجیة الخبر، إنما تدل – بعد تقیید المطلق منها الشامل لخبر العادل وغیره بمفهوم آیة النبأ – علی حجیة خبر العادل الواقعی أو من أخبر عدل واقعی بعدالته. (فرائد الاصول ج ۱ ص ۲۹۶)

صحیح آن است که آنچه در بحث حجیت خبر واحد مفید است، مفهوم آیه نبأ است اما در این بحث منطوق آیه است که می‌گوید خبر فاسق را نپذیرید. مفهوم آیه نفر می‌گوید هر خبری حجت است اما منطوق آیه نبأ می‌گوید خبر فاسق حجت نیست و تقیید می‌زند.

آیا در حجیت خبر واحد که راوی باید عادل باشد، عدالت واقعی لازم است یا عدالت ظاهری کفایت می‌کند؟ در امامت جماعت، عادل ظاهری می‌تواند امام جماعت باشد. صحیح آن است که ملاک خبر عادل است اعم از ظاهری و واقعی.

بل یمکن انصراف المفهوم – بحکم الغلبة وشهادة التعلیل بمخافة الوقوع فی الندم – إلی صورة إفادة خبر العادل الظن الاطمئنانی بالصدق، کما هو الغالب مع القطع بالعدالة.

آیه نبأ و بقیه آیات شریفه اگر می‌گویند خبر واحد حجت است، ولی نمی‌گویند خبر واحد عادل حجت است بلکه می‌گویند خبر واحد عادل مورد وثوقی که اطمینان آور باشد، حجت است.

فیصیر حاصل مدلول الآیات اعتبار خبر العادل الواقعی بشرط إفادته الظن الاطمئنانی والوثوق، بل هذا أیضا منصرف سائر الآیات، وإن لم یکن انصرافا موجبا لظهور عدم إرادة غیره حتی لا یعارض المنطوق. (فرائد الاصول ج ۱ ص ۲۹۶)

آنچه در ذهن شیخ است این است که از مجموع آیات استفاده می‌شود که خبر عادل واقعی مورد وثوق و ظن اطمینانی حجت است؛ به این دلیل که منطوق آیه نبأ می‌فرماید خبر فاسق را نپذیر. اگر برفرض خبر فاسقی اطمینان آور است، منطوق آیه می‌فرماید حجت نیست. به‌حکم انصراف می‌گوییم ادله به خبر عادل و مورد وثوق انصراف دارند. آیه نفر، اذن، کتمان و سؤال می‌گویند خبر واحد حجت است اما آیه نبأ می‌فرماید خبر عادل مورد وثوق و اطمینان حجت است.

انصرافی که شیخ می‌فرماید، به چه معناست؟ کلام شیخ تا چه حد قابل‌پذیرش است؟