مباحث مطرح شده در این جلسه:

• حجیت خبر واحد
• استدلال به آیات
• چهار اشکال استاد به شیخ انصاری

حجیت خبر واحد

استدلال به آیات

کلام شیخ انصاری در رسائل

عبارتی از شیخ انصاری در رسائل نقل و توضیح داده شد. بحث این است که اگر آیات شریفه قرآن کریم دلالت بر حجیت خبر واحد داشته باشند، نسبت آیات چیست؟

اشکالات استاد به کلام شیخ انصاری

اشکال اول: شیخ فرمود عدالت واقعی لازم است و خبر عادل واقعی حجت است. کلمه واقعی از کجا آمده است؟ در قرآن فرمود خبر فاسق را تبین کنید و مفهومش غیر فاسق است. آنچه در روایات آمده است، این است که عادل یعنی کسی که گناه نمی‌کند و حسن ظاهر کاشف تعبدی از عدالت است که عدالت ظاهری می‌شود.

اشکال دوم: شیخ انصاری مسئله ندم را مطرح کرد. آیه نبأ فرموده است: أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ (حجرات/۶) کلمه نادم به معنای پشیمانی نیست بلکه به معنای بی‌دلیل و بدون استدلال است. گاهی کار اشتباه همراه دلیل است مثل آنکه لباس را همسرش گفت پاک است و به قول ذوالید اعتماد کرد و نماز خواند. کار اشتباه است ولی عذر دارد.

اشکال سوم: شیخ انصاری انصراف را مطرح کرد که خبر عادل به خبری که موجب وثوق و اطمینان باشد انصراف دارد یعنی خبر عادل واقعی مفید اطمینان و وثوق حجت است. در بحث انصراف، منشأ انصراف لازم است که گاهی غلبه در استعمال است و گاهی غلبه در وجود است و گاهی اکملیت افراد است. مراد شیخ در اینجا انصراف به خاطر غلبه در وجود است؛ یعنی غالباً خبرهای عادل اطمینان آور هستند. پاسخ این است که غلبه در وجود سبب انصراف نمی‌شود. اگر غالباً خبر عادل اطمینان می‌آورد، دلیل نمی‌شود که بگوییم خبر عادل که اطمینان آور است حجت است بلکه خبر عادل حجت است.

اشکال چهارم: مفهوم و منطوق آیه نبأ چه نسبتی دارند؟ نسبت آیه نبأ یا بقیه آیات چیست؟ اگر آیه نبأ را کنار بگذاریم، بقیه آیات چه نسبتی دارند؟

اگر نسبت دو دلیل عموم و خصوص مطلق بود، محل تخصیص یا تقیید است؛ اما اگر نسبت دو دلیل عموم من وجه بود، محل تعارض است.

برفرض که آیه نبأ بر حجیت خبر واحد دلالت دارد و به قول شیخ آیه نبأ می‌فرماید خبر عادل اطمینان آور حجت است. سایر ادله می‌فرمایند خبر عادل حجت است. نسبت این دو، عموم و خصوص من وجه است. در عموم و خصوص من وجه دو ماده افتراق و یک ماده اشتراک لازم است. خبرهایی داریم که راوی نه فاسق است و نه عادل من نابالغ. خبر فاسقی که مفید اطمینان نباشد، حجت نیست. خبر عادل مفید اطمینان، حجت است. اگر فاسقی که اطمینان آور است، سایر ادله می‌گویند حجت است ولی آیه نبأ می‌گوید حجت نیست. اینجا ادله تعارض و تساقط می‌کنند.

کما اینکه نسبت بین مفهوم و منطوق آیه نبأ و نیز نسبت بین سایر ادله با قطع‌نظر از آیه نبأ، عموم و خصوص من وجه است.

اگر آیه نبأ دلالت ندارد یعنی مفهوم ندارد ولی منطوق دارد. صریح آیه شریفه لزوم تبیین از خبر فاسق است و در این صورت عموم و خصوص من وجه می‌شود.