باحث مطرح شده در این جلسه:
- حجیت خبر واحد
- حجیت ظن انسدادی در اصول دین
- ملاک در اصول دین
- علم و جهل ابلیس
حجیت ظن انسدادی در اصول دین
به همین مناسبت بحث ظن خاص (ظن معتبر) در اصول دین نیز مطرح می‌شود.
ملاک در اصول دین
در اصول دین چه چیزی لازم است؟
علامه حلی فرموده است در اصول دین یقین لازم است و باید آن را با استدلال بداند و اگر یقین و استدلال نداشت، کافر است.
کلام علامه حلی دلیلی از آیه یا روایت ندارد و استدلال داشتن ملاک نیست؛ اما آیا علم (معرفت) لازم است یا یقین یا باور (اعتقاد)؟ این ۳ احتمال است. احتمال چهارمی نیز هست که بعداً مطرح خواهد شد.
شیخ انصاری خطبه اول نهج‌البلاغه را نقل کرده و می‌فرماید هر کسی در اصول دین باید علم داشته باشد و این خطبه را بلد باشد. این مطلب صحیح نیست.
علم و جهل ابلیس
سؤال می‌شود که آیا ابلیس عالم بوده است؟ مسلماً ابلیس کافر است. عرف معتقدند ابلیس از همه عالم‌تر بوده و درعین‌حال کافر بود. پاسخ می‌دهیم ابلیس جاهل است. شاهد اولین که اگر کسی انکار خدای امتحان می‌کند بااینکه خدا بالاترین واقعیت است و کفر نوعی جهل است پس کافر جاهل است. شاهد دوم اینکه ابلیس تکبر دارد و خود را برتر می‌داند و استدلال می‌کند که از آتش آفریده شده است و نور و روشنی دارد و آدم از خاک است؛ این نوعی مغالطه است و شاهد بی‌سوادی ابلیس است. اولاً خاک سبب حیات است و آتش سبب ممات است و خاک بهتر است. ثانیاً در مقام مقایسه، بهترین ربات آن است که هوش مصنوعی داشته باشد یا رباتی که از جنس طلا باشد و هوش مصنوعی نداشته باشد؟ ملاک کارایی ربات است نه جنس آن. ابلیس نفخت فیه من روحی را ندارد ولی انسان دارای این نفخه الهی است. ملاک روح خدایی است که در انسان است. شواهد دیگری نیز بر جهل ابلیس وجود دارد. کار ابلیس مغالطه است و مثلاً ما به العرض را به جای ما به الذات می‌گیرد یا ما به الذات را به جای ما به العرض می‌گیرد و این نادانی است.
آنچه ظاهر قرآن است این است که باید ایمان به خدا داشت. مجمع‌البیان یا تبیان همیشه ایمان را به تصدیق معنا می‌کنند و تصدیق یعنی یقین. به نظر طبرسی یا شیخ طوسی در اصول دین یقین لازم است.
ممکن است کسی بگوید آنچه در اعتقادات لازم است عقد القلب است. عبدالعظیم حسنی خدمت امام دهم رفت و اعتقادات خود را بیان کرد و عرض کرد: انا اقول ان ﷲ واحد و…
در دادگاه شهادت لازم است و صرف گفتن کفایت نمی‌کند. در تشهد نماز هم اگر کسی بگوید نماز باطل است و باید بگوید اشهد. فرق بین اقول و اشهد این است که اقول یعنی علم و یقین و اشهد یعنی باور و عقد القلب.
