خارج اصول (اجتماع امر و نهی) حرم‌مطهر ۱۳۹۹

اقتضاء و ضد - باب تَرَتُّب؛ نقد و بررسی اشکال آقای نائینی(ره) به شیخ(ره) در بحث ترتب و پاسخ استاد

مباحث مطرح شده در این جلسه:
اشکال میرزای نائینی به شیخ انصاری در بحث ترتب
توضیح عبارت شیخ انصاری
عبارت شیخ انصاری در رسائل
پاسخ به اشکال میرزای نائینی

❋ ❋ ❋

اشکال میرزای نائینی به شیخ انصاری در بحث ترتب
میرزای نائینی قائل است که ترتب صحیح است. ایشان در تصویر صحیح ترتب می‌فرماید: وقتی شارع نمی‌تواند دو ضد را طلب کند اینجا باید دید در این دو خطاب، به خاطر عدم قدرت مکلف باید از اطلاق یکی دست برداریم، یا باید از فعلیت یکی دست برداریم؟ امر به ازاله مطلق است، یعنی چه نماز بخوانی و چه نماز نخوانی مسجد را تطهیر کن. امر به نماز مقید است به اینکه اگر ازاله نکردی نماز بخوان. یا اینکه بگوییم امر به نماز بالفعل نیست و اگر به جای ازاله نماز بخواند نماز باطل است. در این مثال اطلاق دو خطاب مشکل دارد نه فعلیت آنها. در نتیجه نماز صحیح است. میرزای نائینی بعد از این مطلب فرموده است: عجیب این است شیخ انصاری با اینکه ترتب را قبول ندارد ولی در بحث تعادل و تراجیح ترتب را پذیرفته و فرموده است: اگر قائل به سببیت باشیم، در تعارض دو حدیث می‌گوییم یا این را انجام بده اگر دیگری را ترک کردی و یا دیگری را انجام بده اگر این را ترک کردی.

توضیح عبارت شیخ انصاری
در توضیح عبارت شیخ انصاری دو مطلب را باید توجه کنیم: ۱- کلمه بدل در عبارات شیخ انصاری زیاد به کار رفته است. مقصود ایشان از کلمه بد این است که اگر کسی خواست روز جمعه احتیاط کند و هم جمعه را بخواند و ظهر را، باید نیتش اینگونه باشد که نماز جمعه می‌خوانم که یا این واجب است یا نماز ظهری که می‌خوانم. و در نیت نماز ظهر باید اینگونه باشد که نماز ظهری می‌خوانم که یا این واجب است یا نماز جمعه‌ای که خواندم. ۲- اینجا دو ترتب داریم. اگر واجبی اهم و دیگری مهم است، شارع ابتداءً اهم را می‌خواهد، اما اگر اهم را انجام نداد مهم را انجام بدهد. ولی در صورتی که هر دو واجب مهم باشند، شارع می‌گوید مخیر هستی. در این صورت ترتب این است که فعل یکی مترتب بر ترک دیگری و فعل دیگری مترتب بر ترک این است.

عبارت شیخ انصاری در رسائل
أنّه لمّا کان نتیجة القول بالسببیّة تحقّق المصلحة فیما قامت علیه الأمارة، فإنّه یکون حال الخبرین المتعارضین حال الواجبین المتزاحمین، فیکونان مجری قاعدة الترتّب حتّی فی صورة أهمیّة أحدهما من الآخر، قال: إنّ التکلیف واقع بکلیهما و لکلٍّ منهما ملاک الوجوب، لکنّ القدرة علی امتثال کلٍ منهما تحقّق فی ظرف ترک الآخر، و إذا تحقّقت القدرة حکم العقل بالامتثال.

پاسخ به اشکال میرزای نائینی
شیخ می‌گوید ترتب محال است، اما بحث امتثال است نه اینکه بحث در تکلیف باشد. ترتب محال در جعل امر است اما بحث شیخ در امتثال است.

محل برگزاری