مباحث مطرح شده در این جلسه:
اشکال دوم میرزای نایینی بر مقدمیت عدم ضد برای ضد دیگر
اشکال اول آخوند خراسانی بر مقدمیت عدم ضد برای ضد دیگر

بحث در ضد خاص است و مقصود این است که اگر عبادتی ضد عبادت دیگر بود و خدا امر به یکی از ادو ضد کرده است، انجام ضد دیگر باطل است. مثلا تطهیر مسجد واجب و خواندن نماز که ضد آن است باطل است. یا استماع نماز جمعه واجب است و خواندن نماز که ضد آن است باطل است.

به اینکه ترک ضد مقدمه ضد دیگر باشد، دو اشکال میرزای نائینی مطرح کرده و دو اشکال آخوند خراسانی، که جمعا چهار اشکال می شود.

اشکال اول میرزای نائینی را مطرح کردیم.

اشکال دوم میرزای نائینی

دو ضد قابل جمع نیستند. وقتی می خواهیم دو ضد را فرض کنیم: یا مقتضی هر دو موجود است، یا هیچ کدام مقتضی ندارند یا یکی مقتضی دارد و دیگری مقتضی ندارد.

صورت دوم و سوم که روشن است و بحثی ندارد. اگر هیچ کدام مقتضی ندارند، هیچ کدام انجام نمی شوند. مثلا نه انگیزه بر تطهیر مسجد دارد و نه انگیزه بر نماز. اگر یکی مقتصی دارد هم بحثی نیست، چون یکی مقتضی دارد و دیگری مقتضی ندارد و دیگر نوبت به عدم المانع نمی رسد

صورت اول که هر دو ضد مقتضی دارند: نمی توان هر دو را انجام داد، چون الضدان لا یجتمعان. آن ضدی که مقتضی اش اقوی است انجام می شود. اگر مقتضی هر دو مساوی بود، هیچ کدام انجام نمی شود.

بنابراین در هیچ صورتی عدم المانع مقدمه نیست.

آیت‌ﷲ خویی هم این اشکال را پذیرفته و فرموده بسیار خوب است.

البته این استدلال صحیح نیست که جواب آن را بعدا می دهیم.

اشکال اول آخوند خراسانی

گاهی دو چیز مقارن یکدیگرند، و بعد یکی از این دو، معلولی دارد که متاخر است. مثلا دو برادر دو قلو متولد می شوند. بعد کی از این دو ازدواج می کند و بچه دار می شود. بچه متاخر از پدرش است. آیا عمو بر بچه برادرش مقدم است؟ تقدم و تاخر یا زمانی است یا رتبی. اگر تقدم و تاخر زمانی مراد باشد، بچه زمانا از پدرش متاخر است، و عمو مقارن با پدربچه است، پس عمو مقدم بر بچه برادر است. اما اگر تقدم و تاخر رتبی مراد باشد، بچه از پدرش متاخر است، اما عمو بر بچه مقدم نیست. عمو با پدر مساوی است، اما دیگر بر بچه مقدم نیست. باید دقت شود که بحث در اب و ابن و عمو است، نه در ابوت و بنوت و عمومت که صفات ذهنی بوده و همیشه متقارن هستند.