مقـدمـه : کلام در ادله حجیت استصحاب بود و بحث به روایت زراره رسید. نظر امام خمینی و شیخ انصاری و آخوند را ذکر نمودیم.
نظر آیتﷲ نائینی در مسئله : مرحوم آیتﷲ نائینی فرموده است یقین از اموری است که متعلق می¬خواهد و استقلال ندارد. این که امامع فرموده است فانه علی یقین من وضوئه، این عبارت من وضو، متعلق یقین است. یعنی یقین به وضو تعلق گرفته است. یعنی امام ع نمی¬خواهد بفرماید هر کسی یقین به وضو دارد و شک کرد، استصحاب وضو کند. بلکه امام ع من وضو را به خاطر این آورده است که یقین متعلق می¬خواهد بعباره اخری من وضو، مورد یقین است و قید یقین نیست. یقین به وضو را امام نمی¬خواهد بفرماید، بلکه می¬خواهد بفرماید اینجا در این بحث شما به وضو یقین داشتید، شاید در جای دیگر به چیز دیگر یقین داشته باشید. مورد این بحث یقین به وضو است نه این که یقین مقید به وضو باشد. نتیجه این که این روایت دلالت بر حجیت استصحاب به صورت مطلق دارد.
نظر آیتﷲ خوئی در مسئله : مرحوم آیتﷲ خوئی در مقام معنی کردن روایت فرموده است: واّلا یعنی اگر یقین ندارد که خوابش برده است. فانه علی یقین من وضو را اگر این طور معنی کنیم که این شخص یقین به وضو و شک در خواب دارد و نباید یقین به ضو را با شک در خواب نقض کند، در این صورت حدیث، تکرار مستهجن دارد. یعنی امام مطلبی را می¬فرماید و بعد دلیل می¬آورد و دلیل عین مدعاست و هیچ فایده¬ای ندارد و این دور از شان امام ع است. پس این گونه نمی¬توان حدیث را معنی کرد.
دو احتمال وجود دارد، یکی این که بگوییم یقین به وضو و شک به طور مطلق است. یعنی هر کس به یقین به وضو و شک در رافع دارد اعم از این که بول و خواب و هر حدثی باشد. جواب این احتمال اینست که اگر کسی یقین به وضو ندارد و یقین به غسل دارد و شک در مطلق ناقض کرد، آیا استصحاب جاری می¬شود یا خیر؟ یعنی امام فقط در مورد وضو صحبت می¬کند که خیلی بعید است.
احتمال دیگر اینست که امام می¬خواهد مطلق یقین و مطلق شک را بگوید. قید من وضوئه هم بخاطر سوال سائل باشد و امام هم بخاطر این ذکر نموده و وضو هیچ خصوصیتی ندارد. شخص یقین داشت و شک برایش پیش آمد و هر کس یقین داشت، نباید آن را با شک نقض کند. طبق این احتمال، استصحاب مطلقا در هر جایی حجت است و وضو خصوصیتی ندارد.
جمع بندی : إن در الّا، ان شرطیه است و نیاز به فعل و جواب شرط دارد. معمولا هم باید جواب شرط انشاء باشد (نه اخبار)، در حالی که در این روایت اخبار آمده است. در روایت آمده است فانه علی یقین من وضوئه، که جمله اسمیه است و جمله اسمیه خبر است و اصلا نمی¬تواند جواب شرط واقع شود. اگر ما باشیم و قواعد ادبی این جمله غلط است. پس باید خلاف ظاهر مرتکب شویم.
در منطق هم گفته می¬شد قضیه شرطیه فعل شرط و جواب شرط می¬خواهد، اما لازم نیست فعل شرط، علت برای جزاء شرط باشد، بلکه عکسش هم جایز است.
مطلب دیگر هم این که بین یقین و شک فرقی نیست، از این جهت که هر دو متعلق می¬خواهد و امام در این روایت متعلق یقین را ذکر فرموده است اما متعلق شک را نقل نکرده است. شاید بگوییم من وضوئه قرینه است که آن شک هم در وضو است شاید هم بگوییم مطلق بودن شک قرینه بر اینست که وضو هم خصوصیتی ندارد.
با عنایت به این که ائمه ع قضیه نقض یقین به شک را در موارد دیگر هم فرموده¬اند، میشود استفاده کرد خصوصیتی در باب وضو نیست و من وضوئه هم که ذکر شده است یا زراره آن را اضافه کرده است، یا این که اگر امام ع فرموده است از این جهت بوده که مورد سوال، وضو بوده است. فلذا روایت دلالت دارد بر این که مطلق یقین با مطلق شک نقض نشود.
