- تعریف حاجی سبزواری از قضیه حقیقیه
تعریف حاجی سبزواری از قضیه حقیقیه
گاهی قضیه را از جهت وجود به قضیه ذهنیه، خارجیه و حقیقیه تقسیم می‌کنند. آنچه مربوط به بحث ماست، قضیه حقیقیه است. قضیه ذهنیه شبیه قضیه طبیعیه است که حکم روی طبیعت نوعیه یا ماهیت رفته است. مثلاً الانسان نوع یا الحیوان جنس. به‌عبارت‌دیگر موضوع قضیه در ذهن موجود است نه در خارج. در قضیه ذهنیه موضوع در ذهن است، در قضیه طبیعیه هم موضوع در ذهن است. البته تفاوتی هم دارند.
قضیه خارجیه یعنی قضیه‌ای که موضوع آن در خارج محقق است مثلاً سنگ‌هایی حرم، سنگ مرمر است.
احکام شرعی، قضایای حقیقیه‌اند. معمولاً کفایه وقتی می‌گوید قضیه ناظر به کلمات حاجی در شرح منظومه می‌فرماید قضیه حقیقیه، قضیه‌ای است که موضوعش در نفس الامر تحقق دارد و نفس الامر اعم از خارج و ذهن است؛ اما در حکمت شرح منظومه می‌فرماید قضیه حقیقیه، قضیه‌ای است که افرادی محقق الوجود بالفعل دارد و افرادی دارد که الآن وجود ندارند اما در آینده وجود خواهند داشت. مثلاً آتش گرم است، هم آتش بالفعل را شامل می‌شود و آتشی که در آینده متحقق می‌شود را شامل می‌شود.
به‌عبارتی‌دیگر برخی از منطقیان گفته‌اند قضیه حقیقیه، قضیه‌ای است که از لوازم لاینفک موضوع بحث می‌کند و کاری نداریم که موضوع فرد خارجی دارد یا ندارد. مثلاً اربعه وجود خارجی دارد یا ندارد، همیشه زوج است. لذا الاربعه زوجه، قضیه حقیقیه است چون لازمه لاینفک اربعه زوج بودن است و این قضیه بطّی است.
ولی حاجی سبزواری می‌فرماید قضیه حقیقیه، قضیه‌ای است که افرادی الآن دارد و می‌تواند افرادی در آینده داشته باشد و لازم نیست حکم لاینفک باشد؛ بلکه می‌تواند ینفک باشد. کفایه هم همین اراده می‌کند.
