- خطاب مشافهه
- نقل و توضیح کلام شیخ انصاری پیرامون خطابات قرآن
نقل و توضیح کلام شیخ انصاری پیرامون خطابات قرآن
شیخ انصاری در بحث خطاب مشافهه بحثی را مطرح کرده است که اصولی نبوده و اعتقادی است.
تابلوهای راهنمایی و رانندگی، علامت هستند. آیا وقتی تابلوی توقف ممنوع را می‌بینیم، می‌توانیم بگوییم رئیس پلیس می‌گوید توقف نکنید؟ نقوش قران کریم، علامت هستند؛ «ا» علامه بر الف است و «ج» علامه بر جیم است. تمامی حروف علامت‌هایی بر الفاظ هستند. همان‌طور که کی نمی‌گوید معنای تابلو چنین است که رئیس پلیس می‌گوید، قرآن هم علامتی بر مطلب است.
اشکال بزرگ‌تر آن است که آیا خدای متعال، ما را مخاطب قرار داده است یا رسول خدا را؟ اگر کسی پیغام دیگری را رساند، خطاب بین ارسال‌کننده و گیرنده پیام است یا بین پیغام‌رسان و گیرنده؟ خطاب بین پیغام‌رسان و گیرنده پیام است. لذا خطاب بین خدا و رسول خدا و بین رسول خدا و مسلمین است.
شیخ انصاری در مطارح الانظار می‌فرماید: «واستواء الکلّ بالنسبة إلیه تعالی غیبة وحضورا لا یجدی فی المقام.
أمّا أوّلا: فلأنّ ذلک مبنیّ علی أن یکون المخاطب – بالکسر – هو ﷲ تعالی، ولا دلیل علیه، فإنّ ذلک موقوف علی تشخیص ما وقع به الخطاب من مراتب القرآن لو کان اسما لجمیع مراتبه، وإلاّ فهو موقوف علی تشخیص معنی
القرآن من أنّه هل هو اسم لوجوده العلمی لله سبحانه، أو لما هو الثابت فی اللوح المحفوظ، أو لما هو المنزل علی النبیّ صلیﷲعلیه‌وآله فی بیت المعمور کما اطلق علیه القرآن فی قوله تعالی: وَلا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضی إِلَیْکَ وَحْیُهُ أو لما هو المنزّل علیه فی الوقائع الشخصیّة ممّا نزل به جبرئیل من الألفاظ الخاصّة، فیکون النبیّ صلیﷲعلیه‌وآله حاکیا له فیما خاطب به الناس، أو لما خاطب به النبیّ صلیﷲعلیه‌وآله العباد عن ﷲ تعالی، فیکون وجود القرآن فی عالم الظهور وجوده فی لسان النبیّ صلیﷲعلیه‌وآله نظیر وجود الکلام فی الشجر فقراءته له بعد انقضاء القراءة فی مجلس الوحی والتنزیل إنّما هو حکایة عمّا بلغه فی مجلس الوحی نظیر قراءة غیره أو الأعمّ منه وممّا یظهر عندنا کونه حکایة، فیکون جمیع الألفاظ الشخصیّة الصادرة من القرّاء من حقیقة القرآن، إمّا بالقول بوضعه لأمر کلّی صادق علی جمیع ذلک کما احتمله البعض وإن کان ضعیفا، وإمّا بالقول بکون کلّ واحد من تلک القراءات من القرآن، نظیر الوضع فی المبهمات، أو الأعمّ منها ومن المکتوبات علی الوجهین فیها أیضا، أو للأعمّ من الألفاظ والنقوش والمعانی الثابتة فی اللوح وغیره، ویحتمل وجوه أخر أیضا. ومع جمیع هذه الوجوه والاحتمالات کیف یقطع بأنّ المخاطب هو ﷲ تعالی؟
وأمّا ثانیا: فبأنّ استواءه غیبة وحضورا لا یجدی مع اختلاف حال المخاطبین بالعلم والسماع، فإنّ النقص فیهم، تعالی ﷲ عن ذلک علوّا کبیرا؛ مضافا إلی أنّ الاستواء إنّما هو موجود فی الموجود والمعدوم، ولم یظهر
التزامه من المورد، فبدون التنزیل لا یعقل الخطاب فی المقامین، ومعه لا إشکال فیهما. نعم، ذلک إنّما نعقله فیما هو بأیدینا من الخطابات. وأمّا خطابه تعالی فلا یعرف وجه التنزیل فیه کما لا یعرف سائر وجوه التصرّف فی کلامه تعالی.
ﷲم إلاّ أن نقول: إنّ المعلوم عندنا هو تکلّمه بکلام من ینزّل المعدوم منزلة الموجود، فتدبّر». (مطارح الانظار ج ۲ ص ۱۹۲)
