مباحث مطرح شده در این جلسه:
- شبهه مفهومیه
- شبهه مفهومیه مخصص متصل
- شبهه مفهومیه مخصص منفصل و دوران امر بین اقل و اکثر
- شبهه مفهومیه مخصص منفصل و دوران امر بین متباینین
حجیت عام پس از تخصیص به مخصص منفصل
کلام آخوند در شبهه مفهومیه نقل شد که در چه مواردی اجمال مخصص به عام سرایت می‌کند.
اگر مخصص منفصل است و دوران امر بین اقل و اکثر باشد، تمسک به عام جایز است و اجمال مخصص به عام سرایت نمی‌کند. اگر مخصص متصل است و دوران امر بین متباینین یا بین اقل و اکثر باشد، اجمال مخصص به علم حقیقتاً سرایت می‌کند. اگر مخصص متصل است و دوران امر بین متباینین است اجمال مخصص حقیقتاً به عام سرایت نمی‌کند اما حکماً سرایت می‌کند.
شبهه مفهومیه مخصص متصل
واضح است که به هیچ دلیلی در شبهه مصداقیه خود دلیل نمی‌توان تمسک کرد و همه این را قبول دارند و از بدیهیات است. اگر هم کسی در این مساله شک دارد، به دلیل آن است که مساله را درست تصور نکرده است. آنچه مورد بحث است تمسک به عام در شبهه مصداقیه مخصص است.
اینکه آخوند می‌گوید وقتی مخصص متصل باشد، اجمال مخصص به عام سرایت می‌کند، در واقع می‌خواهد بفرماید که چون شبهه مصداقیه دلیل می‌شود و بدیهی است که تمسک به عام جایز نیست. اکر العلماء الا الفساق منهم، در واقع اکرم العالم غیر الفاسق. اگر معنای فاسق معلوم نباشد که مرتکب کبیره است یا مرتکب کبیره و صغیره، دیگر معنای عام هم معلوم نیست. مخثث متصل به عام عنوان می‌دهد و اگر عنوان مجمل باشد، تمسک به عام جایز نیست.
شبهه مفهومیه مخصص منفصل و دوران امر بین اقل و اکثر
اینکه آخوند فرمود: اگر مخصص منفصل باشد در دوران امر بین اقل و اکثر، تمسک به عام جایز است. مثلا فرمود اکرم العلماء و فردا فرمود: لا تکرم الفساق من العلماء و معنای فاسق معلوم نیست که فقط مرتکب کبیره است یا مرتکب صغیره و کبیره. دلیل مطلب آن است که عام ظهور در عموم دارد و این ظهور حجت است تا وقتی که مخصص نیامده است، زیرا خاص قرینه علیه عام است یا خاص اظهر بر عام است، پس بر عام مقدم است. اگر خاص مجمل باشد، نه قرینه است نه اظهر. از عام که حجت است به خاطر لاحجت دست برداشته نمی‌شود. لذا عام بر حجیت خود باقی است.
وقتی اکرم العلماء و لاتکرم الفساق داریم و امر بین اقل و اکثر است، در اقل باید به مخصص تمسک کرد و اقل اجمال ندارد چون یقیناً اقل، قدر متیقن است پس عام در اقل حجت نیست یعنی مرتکب کبیره، اکرام ندارد ولی بحث در مرتکب صغیره است.
شبهه مفهومیه مخصص منفصل و دوران امر بین متباینین
اینکه آخوند فرمود: اگر مخصص منفصل باشد در دوران امر بین متباینین، اجمال حقیقتاً سرایت نمی‌کند اما حکماً سرایت می‌کند. مثلا امروز فرمود اکرم العلماء و فردا گفت لاتکرم زیدا و نمی‌دانیم زید بن عمرو را می‌گوید یا زید بن بکر را.
این از باب آن است که اطراف علم اجمالی است و اصول عملیه در اطراف علم اجمالی جاری نمی‌شوند. در این صورت دست ما هم از عام کوتاه است و هم از خاص. اگر معنای لاتکرم، نفی وجوب باشد، باید هر دو را اکرام کنیم و در اطراف علم اجمالی احتیاط نماییم. اگر معنای لاتکرم، حرمت باشد، دوران امر بین محذورین است و موافقت قطعیه و مخالفت قطعیه غیر ممکن است، یا باید سراغ موافقت و مخالفت احتمالیه رفت یا باید هر دو دلیل را کنار گذاشت. اصل عملی در اطراف علم اجمالی جاری نمی‌شود. تعارض اصول عملیه برخلاف تعارض دو روایت به معنای کذب احدهما نیست، بلکه به معنای عدم امکان عمل است و در مانحن فیه هم امکان عمل نیست.
