خارج اصول (اجتماع امر و نهی) حرم‌مطهر ۱۴۰۰

درس خارج اصول استاد عابدی

نواهی؛ دلالت نهی بر فساد؛ آیا عبادتی بدون امر متصور است؟

مباحث مطرح شده در این جلسه:

آیا عبادتی بدون امر متصور است؟

❋ ❋ ❋

آیا عبادتی بدون امر متصور است؟
تاکنون مقدمات مسئله دلالت نهی بر فساد ذکر شد. قبل از شروع بحث باید این مسئله را مطرح کرد که آیا اساساً قابل‌تصور است که عبادتی هم امر داشته باشد و هم نهی؟ به‌عبارت‌دیگر از طرفی عبادت آن است که مقرِّب باشد و از طرف دیگر متعلق نهی مبعِد است، وقتی عبادتی منهی عنه باشد، معنایش آن است که یک‌چیز هم مقرب باشد و هم مبعد؛ آیا چنین چیزی ممکن است؟
آخوند این بحث را مطرح نکرده است اما از عبارات ایشان چنین برمی‌آید که مقصود از عبادت، عبادت شانیه است نه فعلیه؛ یعنی عبادت چیزی است لو امر به لکان امره عبادیا. مثلاً نماز حائض در ایام عادت، امر ندارد و نهی دارد؛ اگر این نماز امر داشت، امرش تعبدی بود. نمازی که اگر امر می‌داشت تعبدی بود، الآن که نهی دارد، آیا موجب فساد است؟ یا اینکه مقصود عبادت ذاتی است که اگر هم امر نداشته باشد بازهم عبادت است، مانند سجده و تسبیح. اگر این سجده و تسبیح مورد نهی واقع شد، مثل آنکه برفرض سجده جنب مورد نهی باشد، آیا نهی موجب فساد می‌شود؟
ولکن مشکل این است که اگر عبادتی امر نداشت، خودبه‌خود باطل است، چه نهی داشته باشد و چه نهی نداشته باشد. پس فایده‌ای ندارد که بگوییم نهی موجب فساد است یا موجب فساد نیست.
می‌توانیم بگوییم بطلان عبادت دو صورت دارد: ۱- عبادت باطل است چون دلیل بر صحت ندارد ۲- عبادت باطل است چون دلیل بر بطلان دارد. عبادتی که امر ندارد بر اساس اصاله الفساد باطل است، یعنی عدم الدلیل بر صحت است نه دلیل بر بطلان.
ممکن است کسی برای رفع مشکل بگوید هر نوعی تشریعی حرام نیست. از قدیم معروف است که تشریع حرام است مثلاً اذان نماز عصر جمعه تشریع بوده و حرام است. در مانحن فیه عبادتی که امر ندارد هم نوعی تشریع و حرام است مانند نماز تراویح یا نماز مستحب به جماعت. ممکن است کسی بگوید اگر دلیل بر حرمت تشریع داریم، حرام است اما ادخال چیزی در دین، ابتدائاً حرام نیست بلکه با دلیل حرام است. اگر تشریع حرام نباشد، معنایش آن است که عبادتی که امر ندارد، حرام نیست و صحیح است. عبادتی که به خاطر عدم الامر حرام نبوده و صحیح است، اگر متعلق نهی واقع شود، آیا باطل است؟ لذا داخل در بحث می‌شود.
جواب دیگر آن است که اگر عبادتی امر غیری یا امر تبعی دارد و امر غیری را تعبدی بدانیم، مشکل حل می‌شود. اگر عبادتی امر غیری دارد، چنانچه متعلق نهی واقع شد، آیا صحیح است یا باطل؟

محل برگزاری