خارج اصول (اجتماع امر و نهی) حرم‌مطهر ۱۴۰۰

درس خارج اصول استاد عابدی

نواهی؛ دلالت نهی بر فساد؛ بررسی اقسام نهی در عبادات، نهی در معاملات

مباحث مطرح شده در این جلسه:

بررسی اقسام نهی در عبادات
نهی در معاملات

❋ ❋ ❋

بررسی اقسام نهی در عبادات
در عبادات، نهی یا مولوی ذاتی است یا تشریعی است یا ارشادی است. نهی مولوی ذاتی مانند اینکه مولا عبادتی را حرام بداند. نهی تشریعی، ادخال ما لیس من الدین فی الدین است که تشریع و حرام است مانند نماز هفت رکعتی.
در صورت دوم، ذات نماز هفت رکعتی حرام نیست؛ آنچه حرام است این است که آن را به خدا نسبت بدهد و بگوید واجب است. خواندن نماز تراویح ذاتاً حرام نیست اما نسبت دادن آن به دین حرام است. در موارد نهی تشریعی، عمل فاسد است اما از جهت بدعت و تشریع نه از جهت نهی.
در صورت سوم، ارشاد دو قسم است: ا- شارع با نهی خود ارشاد به فساد عمل می‌کند. ۲- از ارشاد می‌فهمیم که عمل فاسد نیست. مثلاً شارع فرمود: لا تصل فی الحمام یا لا صلاة لجار المسجد الا فی المسجد. این نهی‌ها ارشادی است. قاعده کلی وجود ندارد و هر مورد باید بالخصوص بررسی شود. در مثال‌های مذکور می‌دانیم نماز باطل نیست اما در نماز حائض می‌دانیم که نهی ارشادی دلالت بر فساد دارد.

نهی در معاملات
آخوند درباره معاملات فرموده است: مراد از معاملات، اعم از عقود و ایقاعات است. ولکن صحیح آن است که مراد از معاملات اعم از عقود و ایقاعات و توصلیات است؛ مثلاً نهی از اقرار در زندان. اگر کسی در زندان اقرار کرد، آیا حجت است؟ تحجیر و احیای موات هم داخل در بحث است.
اگر شارع از عقدی به معنای سبب (صیغه یا ایجاب و قبول) مثل بیع وقت النداء نهی کرد؛ در این صورت معامله صحیح است چون گرچه قرآن فرموده است: «و ذروا البیع» (جمعه/۹) و نهی کرده است، اما شامل نکاح و اجاره هم می‌شود، چون بیع در این آیه مطلق معامله بلکه مطلق منافی نماز جمعه است یعنی حتی شامل ورزش کردن هم می‌شود. این نهی، نهی از منافی نماز جمعه نیست بلکه تأکید نماز جمعه است یعنی نماز جمعه بخوانید. در این صورت نهی نیست لذا کسی که معامله می‌کند، به خاطر معامله کردن عقاب نمی‌شود بلکه به خاطر نماز جمعه نخواندن عقاب می‌شود. پس در این موارد نهی دلالت بر فساد ندارد.
اگر نهی از مسبب باشد، مثلاً وقتی شارع فرموده است: به کافر قرآن نفروشید، هدف، بعت و قبلت نبوده است، بلکه هدف آن است که قرآن به دست کافر نیفتد. در این موارد نهی دلالت بر فساد می‌کند، چون شارع می‌فرماید این مسبب را قبول ندارم. به‌عبارت‌دیگر وقتی فرموده است به کافر قران نفروشید، این نهی مخصص عمومات «اوفوا بالعقود» و «احل ﷲ البیع» است و لذا دلیلی بر حجیت معامله نداریم.

محل برگزاری