مباحث مطرح شده در این جلسه:

ادامه بحث پیرامون کلمه طیبه لا اله الا ﷲ

بررسی معنای لا اله الا ﷲ
بحث در مفهوم حصر و معنای کلمه طیبه «لا اله الا ﷲ» است. «لا» نفی جنس است و خبر می‌خواهد که یا «ممکنٌ» است یا «موجودٌ» است. در هر دو صورت اشکال دارد. اگر «لا اله ممکنٌ الا ﷲ» باشد، توحید نیست چون توحید آن است که بگوییم خداوند، واجب‌الوجود است. کما اینکه اگر کسی بگوید خدا شریک ندارد، توحید نیست بلکه توحید آن است که خدا شریک ندارد و نمی‌شود که شریک داشته باشد.
اگر «لا اله موجودٌ الا ﷲ» باشد هم همین اشکال را دارد و باید گفت خدا باید باشد و واجب است. می‌توان پاسخ داد که امکان عام در کلام مثبت اعم از امکان خاص و وجوب است. امکان عام در کلام منفی اعم از امکان خاص و امتناع است. در «لا اله الا ﷲ» امکان خاص است. «لا اله ممکنٌ» یعنی ممتنع‌الوجود و «الا ﷲ ممکنُ» مثبت است چون استثنای از نفی است و معنای آن واجب‌الوجود است.
در بحارالانوار شاید بیش از هزار روایت وجود دارد که «لا اله الا ﷲ» اسم خداست؛ درنتیجه همه این بحث‌ها کنار می‌رود.
«لا اله الا ﷲ» یا کلام توحید مرکب است یا توحید بسیط است. در مجمع‌البیان نقل می‌کند: امیرالمؤمنین علیه‌السلام در شب جنگ بدر خواب دید که خضر به ایشان گفت: وقتی با دشمن مواجه شدی بگو: «یا هو یا من هو الا هو». حضرت علی علیه‌السلام خدمت رسول خدا رسید و جریان خواب خود را بازگو کرد. پیامبر فرمود: «یا علی! عُلّمتَ الاسم الاعظم». (مجمع‌البیان ج ۱۰ ص ۴۸۶) هو در این جمله اسم است نه ضمیر لذا حرف نداء بر سر آن آمده است. «لا اله الا هو» کلمه توحید بسیط است و «لا اله الا ﷲ» کلمه توحید مرکب است. هو اشاره به ذات مقدس خدا دارد و ﷲ اشاره به جامع جمیع کمالات دارد. در آیه شریفه «إِنَا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» (قدر/۱) «هُ» را به «قرآن» برمی‌گردانند و این آیه اول است و قبل یا بعد از آن قرآن نیامده است. «هُ» همان «هو» است و «انا انزلناه» یعنی هویت عینی در شب قدر بر رسول خدا نازل شده است.
در کتاب‌های عرفانی گفته شده است که «لا اله الا ﷲ» فقط نفی است نه اثبات؛ مانند اینکه در آیه «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَهُ» (انبیاء/۲۲) «الا ﷲ» را صفت دانسته‌اند نه استثناء. «لا اله الا ﷲ» کلام نفی است و استثناء متصل است. اگر «لا اله الا ﷲَ» به نصب ﷲ خوانده شود، نفی و اثبات می‌شود اما اگر مرفوع باشد (که معمولاً مرفوع خوانده می‌شود) «الا ﷲ» بدل برای «اله» است و معنایش این است که الهی غیر از ﷲ است وجود خارجی ندارد. در این صورت از بحث خارج می‌شود و هیچ‌یک از اشکالات پیش نمی‌آید.