مباحث مطرح شده در این جلسه

• معنای لا اله الا ﷲ از نظر آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی
• نقد کلام آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی

معنای لا اله الا ﷲ از نظر آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی

آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی فرموده‌اند: مشرکین زمان پیامبر اکرم به خدا اعتقاد داشتند ولی مشکل آن‌ها این بود که غیر خدا را می‌پرستیدند. به‌عبارت‌دیگر الوهیت را قبول داشتند ولی بت را می‌پرستیدند. پیامبر خدا فرمود: لا اله الا ﷲ یعنی پرستش غیر خدا را نکنید. به‌عبارت‌دیگر لا اله الا ﷲ به معنای وجود خدا نیست، چون این را قبول داشتند بلکه به معنای غیر خدا را بپرستید و معبودی غیر از خدا وجود ندارد. قهرا این جمله مفهوم ندارد.

این دو بزرگوار این آیه را در نظر داشته‌اند: «مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَهِ زُلْفَی».^‏[۱]‎

هر کتابی که توحید را بحث می‌کند و آن را به سه قسم: ذاتی، صفاتی و افعالی تقسیم می‌کند، قطعاً نویسنده‌اش یا شیعه است یا سنی؛ اما اگر کتابی توحید را به سه قسم: توحید در الوهیت، توحید در ربوبیت و توحید در اسماء و صفات تقسیم کرد، نویسنده‌اش وهابی است.

نقد کلام آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی

آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی کلمه الوهیت را به معنای وجود خدا گرفته‌اند. این کلام اشتباه است؛ چون اولاً الوهیت به معنای وجود خدا نیست بلکه الوهیت یعنی پرستش خدا. اینکه الوهیت را قبول داشته‌اند، معنایش پرستش خدا است، بعد که می‌گویند پرستش خدا را قبول نداشته‌اند، نوعی تناقض است.

ثانیاً این‌گونه نیست که مشرکین زمان جاهلیت خدا را قبول داشته‌اند ولی بت می‌پرستیدند و الوهیت بت را قبول داشتند. قرآن می‌فرماید: «قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ أَمَّن یَمْلِکُ السَّمْعَ والأَبْصَارَ وَمَن یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَیُخْرِجُ الْمَیَّتَ مِنَ الْحَیِّ وَمَن یُدَبِرُ الأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللّهُ».^‏[۲]‎ در این آیه ربوبیت خدا مورد سؤال است. اگر از بت‌پرست سؤال کنید: خالق کیست؟ می‌گوید: خدا؛ اما آنچه مورد سؤال است، ربوبیت خداست نه خالقیت. آنچه را مشرکین نمی‌دانستند، ربوبیت خدا بوده است. سین در «فسیقولون» برای تنفیس است. اگر سؤال شود خالق کیست، بدون فکر و تأمل می‌گوید: خدا؛ اما ربوبیت برای آن‌ها روشن نبوده است و با تأمل می‌گویند: خدا.

«قُل لِّمَنِ الْأَرْضُ وَمَن فِیهَا إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۸۴﴾ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ ﴿۸۵﴾ قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ ﴿۸۶﴾ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿۸۷﴾ قُلْ مَن بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ یُجِیرُ وَلَا یُجَارُ عَلَیْهِ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۸۸﴾ سَیَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَی تُسْحَرُونَ ﴿۸۹﴾»^‏[۳]‎

این آیات می‌فرمایند که مشرکین آنچه را قبول نداشتند، ربوبیت بوده است؛ اما اینکه آیت‌ﷲ بروجردی و امام خمینی فرمودند: مشرکین خدا را قبول داشتند ولی بت را می‌پرستیدند، صحیح نیست. بلکه بت را مساوی با ﷲ می‌دانستند. قرآن می‌فرماید: «تَاللَّهِ إِن کُنَّا لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ إِذْ نُسَوِّیکُم بِرَبِ الْعَالَمِینَ».^‏[۴]‎ مشرک آن است که چیزی را مساوی خدا بداند.

«مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَهِ زُلْفَی».^‏[۵]‎ معنای این آیه آن است که مشرکین بت را می‌پرستیدند که بت آن‌ها را به خدا نزدیک کند، نه اینکه پرستش بت آن‌ها را به خدا نزدیک کند. کما اینکه بودائی، بودا را می‌پرستد که بودا او را به خدا نزدیک کند، نه اینکه پرستش او را به خدا نزدیک کند. آن‌ها معتقدند که بت یا بودا می‌تواند آن‌ها را به خدا نزدیک کند ولو اینکه خدا نخواهد. به اعتقاد مشرکین، بت انسان را به خدا نزدیک می‌کند حتی اگر خدا نخواهد، یعنی بت در عرض خداست. به‌عبارت‌دیگر در زمان جاهلیت، شرک قاعده و نظم مشخصی نداشته است. برخی خدا را قبول نداشتند، برخی خدا را قبول داشتند ولی ربوبیت را قبول نداشتند، برخی ربوبیت را قبول داشتند و ربوبیت بت را هم قبول داشتند.