مباحث مطرح شده در این جلسه:

• وجه تقدم امارات بر اصول عملیه
• مثالهایی برای حکومت و ورود

وجه تقدم امارات بر اصول عملیه

مثالهایی برای حکومت و ورود

شکی نیست که امارات بر اصول عملی مقدم هستند ولی وجه تقدم چیست؟

مثلاً اماراتی مثل بینه، قاعده ید، اقرار و قسم که مثل هم نیستند، بینه بر ید مقدم است. اگر دلیل بینه حسنه یا موثقه باشد و روایتی که دلالت بر ید دارد، صحیح السند باشد، باز هم بینه مقدم است. اینجا بحث حکومت و ورود است. قاعده ید می‌گوید هرگاه شک دارید که مال، مال کیست، بگویید مال ذوالید است. بینه می‌گوید هرگاه شک دارید مال، مال کیست، آنچه من گفتم صحیح است. موضوع ید «اذا شککت» است و بینه می‌گوید هرگاه من هستم دیگر شک نیست. البته ادله اعتبار اماره باید بیاید و ادله اعتبار بینه، بینه را به منزله علم قرار می‌دهد. با توضیحات گذشته بینه حاکم بر قاعده ید است. حکومت دو قسم است: دلیلی در عقد الوضع دیگری تصرف کند، یا اینکه دلیلی در عقد الحمل دیگری تصرف کند.

موضوع ید شک است و بینه موضوع را از بین می‌برد فلذا حکومت است. (بنابر نظر شیخ انصاری اینجا محل ورود است چون شیخ حکومت را ناظر، شارح و مفسر می‌داند ولی ورود، موضوع دلیل دیگر را از بین می‌برد).

در اصول عملیه می‌گویند بعضی از اصول، عرش الاصول هستند و بعضی فرش الاصول. در امارات هم برخی عرش الامارات هستند مثل اقرار و برخی فرش الامارات مثل قرعه یا قاعده ید (اثبات ملکیت) یا قاعده ید مسلمان (اثبات حلیتت و طهارت). همیشه اقرار بر قاعد ید مقدم است چون اقرار بر ید حکومت دارد.

دلیلی می‌گوید: اذا قمتم الی اصلاة فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم. اگر روایتی فرمود: الطواف بالبیت صلاة، باید برای طواف وضو بگیرد. این روایت بر آیه حکومت دارد چون موضوع را توسعه می‌دهد.

دلیلی می‌گوید: اذا قمتم الی اصلاة فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم، و دلیل دیگر می‌گوید: لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام. یعنی اگر وضو ضرر دارد، وضو نگیر. روایت بر آیه حکومت دارد و موضوع را تضییق می‌کند.

بحث اصل سببی و مسببی در اصول فقه آمده است که آیا تقدم اصل سببی بر اصل مسببی به عنوان حکومت است یا ورود؟

مثلاً نمی‌دانیم آبی پاک است یا نجس ولی قبلاً پاک بوده است و دست خود را که نمی‌دانیم پاک است یا نجس با این آب شستیم. اصل طهارت می‌گوید دست پاک است یا بگوییم استصحاب می‌گوید آب پاک است پس دست هم پاک است. یا بگوییم حالت سابقه آب نجاست است و استصحاب می‌گوید طاهر است. اصل سببی بر اصل مسببی مقدم است و اینجا از باب حکومت است نه ورود. چون در حکومت تعبد به متعبد به است، یعنی تعبد نازل منزله واقع است و حکومت مشکوک را نازل منزله واقع می‌کند.

اصول عملیه دو قسم است: عقلی و نقلی. امارات برائت عقلی و تاخیر عقلی و احتیاط عقلی از باب ورود مقدم هستند؛ چون برائت عقلی، قبح عقاب بلابیان است و اماره بیان است.

اما در برائت نقلی یا تخییر نقلی یا احتیاط نقلی، امارات بر اصول عملیه از باب حکومت مقدم هستند. هیچگاه ناظر بودن یا مفسر بودن ملاک نیست و همین که شارع بیان کرد، حکومت است.

کفایه می‌فرماید: حجیت امارات یعنی منجزیت و معذریت. آیه و روایت علم ایجاد نمی‌کنند بلکه شک سر جای خود هست فقط معذر و منجز است. طبق بیان آخوند اماره در معذر بودن و منجز بودن همانند اصل است و بحث تقدم پیش نمی‌آید. بله اگر کسی بگوید حجیت به معنای تطمیم کشف یا جعل مؤدی است بحث تقدم امارات بر اصول پیش می‌آید.