مباحث مطرح شده در این جلسه:
- حجیت خبر واحد
- استدلال به آیه نفر
- تفسیر علامه طباطبایی
- اشکال استاد به علامه
حجیت خبر واحد
استدلال به آیه نفر
برخی گفته‌اند نفر در آیه برای جهاد است و برخی گفته‌اند برای درس خواندن است.
تفسیر علامه طباطبایی
علامه طباطبایی در المیزان فرموده است: این آیه به این معناست که خدا می‌فرماید اهالی روستاهای اطراف مدینه، نه همه به جنگ بروند و نه همه برای علم‌آموزی به مدینه بروند، بلکه نیمی از ایشان به جنگ بروند و نیمی دیگر برای علم‌آموزی به مدینه بروند.
علامه خواسته است طوری معنا کند که با هر دو تفسیر سازگار باشد. علامه نتیجه گرفته است که جنگ و جهاد برای طلاب واجب نیست. (تفسیر المیزان ج ۹ ص ۴۰۴) این کلام از ایشان عجیب است.
اشکال استاد به علامه
ولیکن نمی‌توان این کلام علامه را پذیرفت:
اولاً آیه فرمود: وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ. (توبه/۱۲۲) این آیه آخر سوره توبه است. در سوره توبه چند بار کلمه نفر به کار رفته است: إِلَّا تَنْفِرُوا یُعَذِّبْکُمْ عَذَابًا أَلِیمًا. (توبه/۳۹) در این آیه نفر برای جهاد است؛ انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا (توبه/۴۱)، می‌فرماید اگر چیزی ندارید باید به جنگ بروید و اگر چیزی ندارید هم به جنگ بروید و نفر برای جهاد است؛ مَا کَانَ لِأَهْلِ الْمَدِینَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ یَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا یَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ لَا یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَطَئُونَ مَوْطِئًا یَغِیظُ الْکُفَّارَ وَلَا یَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلًا إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ. (توبه/۱۲۰)، این آیه درباره جهاد و محافظت از جان پیامبر در جنگ است.
آیات متعددی در سوره توبه هست که نفر واجب است و نفر برای جهاد است نه علم‌آموزی و همه باید برای جهاد بروند نه اینکه عده‌ای بروند و عده‌ای نروند. آیات قبلی می‌فرماید همه بروند ولی زنان و کودکان نروند و بر آن‌ها واجب نیست. آیات قبلی همه را گفته‌اند ولی آیه نفر، زنان و کودکان را استثنا می‌کند.
ثانیاً تقسیم عده‌ای به جنگ و عده‌ای به علم‌آموزی نادرست است. سوره توبه، درباره جنگ تبوک است و سوره توبه درباره منافقین است و به آن سوره فاضحه می‌گویند. جنگ تبوک زمانی پیش آمد که در مدینه منافقین زیاد شده بودند و تنها جنگی است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام در مدینه ماند که منافقین شورش نکنند. تقسیم عده‌ای در روستاهای مدینه برای علم‌آموزی نادرست است چون پیامبر در مدینه نبود که خدمت ایشان بروند و علم بیاموزند. کلام علامه طباطبایی با سوره سازگار نیست چون پیامبر در جنگ بود و نمی‌شود بگوییم عده‌ای به مدینه بروند تا درس بخوانند بلکه پیامبر در جنگ است و همه باید همراه پیامبر باشند.
ثالثاً برفرض این آیه می‌خواهد بفرماید عده‌ای به جنگ بروند وعده‌ای درس بخوانند و کسانی که درس خوانده‌اند بقیه را موعظه کنند یا کسانی که همراه پیامبر در جنگ بوده‌اند بقیه را موعظه کنند؛ در هر دو صورت آیه ربطی به خبر واحد ندارد و دلیل بر حجیت خبر واحد نمی‌شود. ابن ادریس حلی در تفسیر خود می‌فرماید: لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ، دلالت می‌کند بر وجوب حذر اما وجوب حذر تلازمی با حجیت خبر واحد یا حجیت قول نافرین و منذرین ندارد. معنای لَعَلّهُمْ یَحْذَرُونَ این است که وقتی کسی خبری داد بقیه باید احتیاط کنند. وجوب حذر اثبات حجیت خبر واحد نمی‌کند.