مباحث مطرح شده در این جلسه:

• حجیت خبر واحد
• استدلال به سیره عقلا
• توجیه آیات ناهی از عمل به ظن
• توجیه دوم آخوند در کفایه
• اشکالات آیت‌ﷲ خویی و پاسخ استاد

حجیت خبر واحد

استدلال به سیره عقلا

سیره عقلائیه بر عمل به خبر واحد است و شارع نیز ردعی نکرده پس حجت است.

توجیه آیات ناهی از عمل به ظن توسط شیخ انصاری

شیخ انصاری در رسائل این بحث را مطرح کرده است که آیا شارع از سیره عقلا ردع کرده است؟ شیخ می‌فرماید: آیات نهی از عمل به ظن، ارشاد به این مطلب هستند که عمل به کردن به غیر علم دو مانع دارد:
۱- شارع می‌فرماید به ظن عمل نکنید چون تشریع و بدعت می‌شود یعنی ادخال ما لیس فی الدین، فی الدین می‌شود و (بدعت واجب، مستحب و مباح نداریم و در کلمه بدعت، بد بودن وجود دارد) شارع می‌فرماید در دین، بدعت نگذارید.
۲- شارع می‌فرماید به ظن عمل نکنید یعنی سراغ اصول لفظیه و عملیه بروید. شارع می‌فرماید هرجایی که یقین دارید به یقین عمل کنید و اگر ظن داشتید به اصول عمل کنید.

اگر کسی به سیره عقلا عمل کرد و سراغ روایات رفت، اصول عملیه را کنار گذاشته است؟

شیخ می‌فرماید: اصول عملیه عقلی، اصول عملیه نقلی و اصول لفظیه داریم. اصول عملیه عقلی یعنی برائت عقلی، احتیاط و تخییر. (قبلاً گفته شده است که تخییر، اصل عملی نیست بلکه دو برائت است یعنی برائت از طرف الف و برائت از طرف ب، تخییر است). این اصول عملیه عقلی درجایی جاری می‌شوند که بیان شرعی وجود نداشته باشد، مجرای این سه اصل، عدم بیان شرعی است یعنی قبح عقاب بلا بیان و خبر واحد بیان است پس محل جریان این سه اصل نیست.

اصول عملیه نقلی مانند استصحاب است. دلیل استصحاب یا عقلی (عقلائی) است یا لا تنقض الیقین بالشک. آیا شارع فرموده است سراغ استصحاب بروید و خبر واحد را کنار بگذارید یا فرموده است در موردی که خبر واحد ندارید سراغ استصحاب بروید؟ شیخ می‌فرماید آیات نهی از عمل به ظن می‌فرماید سراغ ظن نروید و استصحاب، ظن است و خبر واحد، علم نوعی است. لذا آیه می‌فرماید سراغ خبر بروید نه استصحاب.

اصول لفظیه مثل اصاله العموم، اصاله الاطلاق، اصاله الظهور و… نسبت به اصول لفظی دلیل نداریم که مطلقاً حجت باشند. آنچه دلیل دارد این است که اصول لفظی در مواردی که خبر واحد نیست، حجت هستند. اگر خبر واحد نبود، سراغ اصاله العموم می‌رویم. شارع فرموده است: أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرّبَا (بقره/۲۷۵) که شامل بیع با صغیر می‌شود. حدیث فرموده است: بیع با صغیر، صحیح نیست. مردم سراغ خبر واحد می‌روند. لااقل اصاله العموم یا اصاله الظهور جایی حجت است که قدر متیقن نداشته باشیم. (فرائد الاصول ج ۱ ص ۳۴۶)

اشکال استاد به شیخ انصاری

کلام شیخ انصاری چند اشکال دارد که یک مورد را ذکر می‌کنیم. شیخ فرمود استصحاب مفید ظن نیست و چون مفید ظن نیست باید به خبر که علمی است رجوع کنیم. معلوم می‌شود که در ذهن شیخ انصاری، ظن شخصی بوده است و حجیت استصحاب را ظن شخصی می‌داند درحالی‌که ملاک ظن نوعی است و اگر ظن نوعی ملاک باشد، استصحاب ظن نوعی دارد و مانند خبر واحد می‌شود. احکام خطاب به عرف هستند و ملاک برای عرف ظن نوعی است.

عبارت رسائل واضح نیست و آخوند هم اشکالاتی به شیخ انصاری دارد که به فهم عبارت کمک می‌کند.