مقدمه: کلام در باب واجب مشروط و واجب مطلق بود و بیان کردیم شیخ معتقد است وجوب مطلق است و قید مربوط به واجب می¬شود. اما آخوند معتقد بود وجوب مشروط است. ما سه گونه مقدمه داریم. مقدمه¬ی وجوب، مقدمه¬ی وجود و بحث علم و تعلّم.
مقدمه وجوب: وجوب مقدمه هم از ناحیه¬ی ذی المقدمه است. آیا این استطاعت که شرط وجوب حج یا شرط واجب است، تحصیلش واجب است یا خیر؟ اگر آیه وجوب حج را به شیخ انصاری بدهیم، ایشان می¬گوید وجوب مطلق است و قید و شرط ندارد. اگر وجوب مطلق باشد یعنی همین الان حج به گردن است، آیا واجب است دنبال کسب و کار برویم تا مستطیع شویم یا خیر؟
شیخ می¬فرماید در مقدمه¬های وجوب گاهی حکم شرعی روی یک قید یا شرط به نحو حصول می¬رود (نه به نحو تحصیل)؛ اگر استطاعت خودش حاصل شد، حج را انجام دهید نه این که استطاعت را تحصیل کنید و حج انجام دهید.
اما آقای آخوند این گونه آیا را معنا می¬کند که الان وجوب حج نیست، پس مقدمه¬ی حج که استطاعت هم باشد وجوبی ندارد. هر وقت کسی مستطیع شد حالا حج واجب می¬شود. وقتی هم که حج واجب شد دیگر معنی ندارد که بگوییم مقدمه را انجام بده یا خیر، چون تحصیل حاصل است.
مقدمه وجود: مقدمه وجود مانند این که شخص برود ویزا و گذرنامه برای حج بگیرد. این موارد مقدمات وجودی هستند. در اینجا فرق شیخ و آخوند خوب روشن می¬شود. نظر شیخ اینست که چون وجوب حج بر همه هست حتی اگر مستطیع نباشند، در اینجا مقدمات وجودی بر همه واجب است که وقتی مستطیع شدند بتوانند بروند حج. اما آخوند می¬فرماید تحصیل مقدمات وجود، پیش از مستطیع شدن، واجب نیست. یعنی مقدمات وجودی تابع مطلق و مشروط بودن ذی المقدمه است.
مقدمه علم: یکی از مقدمات حج، یاد گرفتن مناسک حج است و حالا تا کسی مستطیع نیست آیا باید احکام را یاد بگیرد یا خیر؟ شاید ابتدا به ذهن بیاید چون شیخ وجوب را مطلق می¬داند، همین الان افرادی که مستطیع نیستند باید احکام حج را یاد بگیرند چون وجوب حج مطلق است، پس مقدمه¬ی آن هم مطلق است. اما آخوند که وجوب حج را مشروط می¬داند می¬تواند بگوید تا کسی مستطیع نشده، لازم نیست احکام حج را یاد بگیرد.
اما این موارد درست نیست و بحث یاد گرفتن احکام با بقیه مقدمات متفاوت است.
