مقدمه: کلام در مقدمه موصله بود و بیان نمودیم شیخ انصاری فرموده است مقدمه در صورتی واجب است که اراده انجام ذی المقدمه وجود داشته باشد. صاحب فصول می¬فرماید مقدمه در صورتی واجب است که ذی المقدمه بر مقدمه مترتب هم بشود.

دلیل شیخ بر مدعای خویش: دلیلی که برای فرمایش شیخ ذکر شده را بررسی می¬نماییم. این مطلب به صورت صریح در کتاب مطارح الانظار نیست اما این مطلب که شرح می¬دهیم احتمالا مراد شیخ باشد.
در مسائل عقلی، یک حیثیت تعلیلی و یک حیثیت تقییدی داریم. ملاصدرا در اسفار این دو تعلیل را چندین بار مطرح نموده است. فرض کنیم در اخلاق گفته می¬شود دروغ گفتن حرام است یا قبیح است به علت آن که دروغ ظلم به مردم است. یعنی علت قبیح بودن دروغ، ظلم است. این ظلم بودن دروغ، حیثیت تعلیلی است یعنی عقل می¬گوید دروغ که ظلم است، حرام است. یعنی اول می¬گفتیم دروغ حرام است زیرا که ظلم است (حیثیت تعلیلی) و این برگشت دارد به این که دروغی حرام است که ظلم باشد. (حیثیت تقییدی) یعنی هر چیزی که علت است، قید می¬شود.
حال آیا مقدمه مطلقا واجب است یا مقدمه¬ای که اراده ترتب ذی المقدمه را داشته باشد واجب است؟ احتمال شیخ انصاری می¬خواهد بفرماید عنوان مقدمیت، یعنی مقدمه بودن حیثیت تعلیلی است. یعنی خود نردبام حکمی ندارد، نردبامی که مقدمه رفتن روی پشت بام است واجب است. در این صورت معنای کلام این می¬شود که علت غایی، برای فاعلیت علت فاعلی، علت است. هر چیزی یک علت فاعلی دارد اما چه چیزی آن فاعل را فاعل کرده است؟ آن علت غایی است. علت غایی یک امر خارجی نیست بلکه یک امر مربوط به اراده و نیت و تصور است. نجار فکر می¬کند کسی می-خواهد بنشیند و قصد نشستن روی زمین هم ندارد، پس صندلی درست می¬کند. پس تصور نشستن که علت غایی است نجار را به سوی ساخت صندلی برد. علت غایی، فاعل را فاعل کرده است. اراده انجام ذی المقدمه، علت غایی است. این علت غایی باعث می¬شود مکلف، مقدمه را انجام دهد. هیچ وقت هم حکم شرعی روی شیئ نمی¬رود، بلکه روی عنوان شیئ می¬رود. حکم شرعی روی نردبام نرفته است، بلکه روی مقدمه¬ی بالا رفتن برای پشت بام رفته است. حکم شرعی روی شستن دست و صورت نمی¬رود، بلکه حکم شرعی روی شستن دست و صورت می¬رود به نحوی که مقدمه¬ی صلاه است.
در ما نحن فیه، اراده انجام ذی المقدمه یک امر ذهنی است و این امر ذهنی باعث می¬شود مقدمه واجب شود. با این توضیح مشخص می¬شود شیخ انصاری مطلب درستی را می¬فرماید.