مقـدمـه : آن چه تا الان بیان گردید، مقدمه این بود که بگوییم مقدمه واجب، آیا واجب است یا خیر؟ حال می¬خواهیم بدانیم آیا مقدمه واجب، واجب است یا خیر؟
اقوال در مسئله
• شیخ انصاری و مرحوم آخوند در کفایه و مرحوم نائینی فرموده¬اند مقدمه واجب، واجب است.
• افرادی هم مانند آیتﷲ خوئی و امام خمینی هم مقدمه واجب را واجب نمی¬دانند.
دلیل بحث مقدمه واجب : از قدیم معروف¬ترین دلیلی که برای بحث مقدمه واجب ذکر شده، دلیلی است که در کفایه هم نقل شده و این که این دلیل را ابوالحسن اشعری آن را نقل نموده است. ابوالحسن اشعری در کتاب معتمدالاصول این دلیل را ذکر نموده است. (البته ما معتقدیم این شخص، ابوالحسین بوده و معتزلی هم بوده است و کتابی که هم که نقل شده این کتاب نبوده است.)
دلیل اینست که گفته شده اگر مقدمه واجب، واجب نباشد می¬توان آن را ترک کرد. وقتی آن را ترک کردیم آیا ذی المقدمه واجب است یا خیر؟ اگر بگوییم واجب است تکلیف بمالایطاق است چون نماز بدون وضو نمی¬شود اگر هم بگوییم وقتی مقدمه ترک شود ذی المقدمه دیگر واجب نیست، این هم خلف است زیرا واجب مطلق، واجب مشروط می¬شود.
اشکالات مرحوم آخوند به استدلال ابوالحسین : مرحوم آخوند در کفایه فرموده است این استدلال چند اشکال واضح دارد:
یکی این که گفته شد اگر مقدمه واجب نباشد، ترکش جایز است. این معلوم نیست درست باشد زیرا تلازم بین عدم وجوب و جواز ترک وجود ندارد و عقل ممکنست بگوید حتما این کار را انجام بده. اگر مقدمه واجب نیست، ضرورت شرعی ندارد نه این که ترکش جایز باشد.
اشکال دیگر اینست که اگر دو چیز متلازم همدیگر بودند، مثلا سه با فرد بودن تلازم دارد. لازم نیست این دو متلازم، تلازم در حکم داشته باشد. می-توانند متلازمین یکی واجب باشد و دیگری واجب نباشد. این که واجب است را نمی¬توان ترک کرد. اما آیا آن که واجب نیست را می¬توان ترک کرد؟ اگر کسی مقدمه را ترک کرد و معصیت هم کرد، در اینجا ذی المقدمه دیگر واجب نیست اما نمی¬توان گفت خلف یا تکلیف مالایطاق پیش می¬آید. زیرا گاهی تکلیف با معصیت ساقط می¬شود.
