مقدمه: کلام در این باب بود که آیا نماز جمعه در زمان غیبت واجب است یا خیر و اگر واجب است وجوب آن از چه نوعی است؟
کلمات شیخ طوسی را هم بررسی نمودیم و ظاهر کلات ایشان این بود که شرط وجوب نماز جمعه حضور امام معصوم یا نایب امام است. معنای فرمایش شیخ اینست که نماز جمعه در زمان غیبت واجب نیست و حتی صحیح هم نیست. پس نماز جمعه در زمان حضور واجب تعیینی است و در زمان غیبت اصلا جایز نیست.

ادامه اقوال فقها: مرحوم صاحب جواهر می¬فرماید: «فمن الغریب دعوی بعض المتفقهة أن الشیخ ممن یقول بوجوبها عینا» از عجایب روزگار است برخی متفقهان (کسانی که فقیه نیستند و فقه بلد نیستند) گفته¬اند شیخ طوسی معتقد است نماز جمعه واجب عینی است.
مرحوم صاحب جواهر در ادامه نقل فرمایشات و اقوال فقها آورده است: «و فی الغنیة و کذا المحکی عن القاضی «یجب الاجتماع فی صلاة الجمعة بشرط الامام العادل أو من نصبه و جری مجراه بالإجماع» » مرحوم ابن زهره در کتاب غنیه قاضی ابوعلی در کتاب الجواهر فی الفقه فرموده¬اند: نماز جمعه واجب است به شرط حضور امام عادل (معصوم) یا کسی که امام او را نصب نموده است و کسی که جاری مجرای منصوب از طرف امام معصوم است (یعنی معصوم فرموده¬اند شما هم بخوانید).
این عبارت نمی¬گوید نماز جمعه واجب است، بلکه می¬گوید اگر امام معصوم نماز جمعه می¬خواند حضور واجب است. و اگر امام معصوم نماز جمعه نخواند، اقامه واجب نیست. فلذا این عبارت مفید بحث ما نیست.
صاحب جواهر به نقل از ابن ادریس آورده است: «عن السرائر نفی الخلاف عن اشتراط انعقادها بذلک و أن إجماع أهل الأعصار علیه، و فی المعتبر السلطان العادل أو نائبه شرط وجوب الجمعة، و هو قول علمائنا» در کتاب سائر نقل شده است هیچ اختلافی وجود ندارد که شرط صحت نماز جمعه، امام معصوم است. یعنی در زمان غیبت خواندن نماز جمعه واجب نیست.
صاحب جواهر به نقل از علامه حلی فرموده است: «فی المعتبر السلطان العادل أو نائبه شرط وجوب الجمعة» و مرحوم محقق حلی در کتاب معتبر فرموده است: شرط وجوب نماز جمعه وجود سلطان عادل است. پس اگر امام معصوم باشد نماز جمعه صحیح و واجب است.
مرحوم محقق در لواح فرموده است: «ثم قال فی اللواحق: «المسألة الخامسة لو لم یکن إمام الأصل ظاهرا سقط الوجوب، و لم یسقط الاستحباب و صلیت جمعة إذا أمکن الاجتماع و الخطبتان» اگر امام اصل (معصوم) غایب است، وجوب ساقط میشود اما استحباب ساقط نمی¬شود. می¬توان نماز جمعه و خطبه را خواند. به نظر محقق حلی نماز جمعه مستحب نیست، بلکه مراد او اینست که اقامه نماز جمعه مستحب است ولی اجتماع واجب است (یعنی اگر اقامه شد، واجب است شرکت شود.)
سپس محقق حلی فرموده است: «قال فیه فی موضع آخر: «لو کان السلطان جائرا و نصب عدلا استحب الاجتماع و انعقدت جمعة، و أطبق الجمهور علی الوجوب، لنا أنا بینا أن الامام العادل أو من نصبه شرط الوجوب، و التقدیر عدم ذلک الشرط، أما الاستحباب فلما بیناه من الاذن مع عدمه» » اگر سلطان جائری مانند شاه پهلوی باشد و یک شخص عادلی را به عنوان امام جمعه تعیین کند، مستحب است مردم بروند و نماز جمعه هم دایر می¬شود. البته اهل سنت معتقد به وجوب هستند. استحباب هم بدین جهت است که ائمه ^{(علیهم السلام)} اذن داده¬اند.
معنای کلام محقق حلی اینست که در زمان حضور، نماز جمعه واجب تعیینی است (هم اقامه و هم حضور در نماز) اما در زمان غیبت، اقامه مستحب است و حضور در نماز هم مستحب است. علت هم اینست که ائمه اجازه داده¬اند.
مرحوم صاحب جواهر به نقل از علامه حلی آورده است: «فی التذکرة یشترط فی وجوب الجمعة السلطان أو نائبه عند علمائنا أجمع، للإجماع علی أن النبی (صلی ﷲ علیه و آله) کان إلی قوله فی المعتبر کذا إمامة الجمعة، و قال أیضا فیها بعد ذلک بمسافة: «و هل للفقهاء المؤمنین حال الغیبة و التمکن من الاجتماع و الخطبتین صلاة الجمعة؟ أطبق علماؤنا علی عدم الوجوب، و اختلفوا فی استحباب إقامتها فالمشهور ذلک، و قال ابن إدریس و سلار: لا یجوز» » ایشان در کتاب تذکره فرموده است اگر امام معصوم هست، نماز جمعه واجب است (تعییناً) و این که در زمان غیبت می¬توان نماز جمعه خواند یا نه، فقها اعتقاد دارند واجب نیست اما اختلاف دارند که اقامه جمعه مستحب است یا خیر.
مرحوم صاحب جواهر به نقل از کتاب تحریر علامه حلی آورده است: «و فی التحریر «أن من شرائط الجمعة الإمام العادل أو من نصبه، فلو لم یکن الامام ظاهرا و لا نائب له سقط الوجوب إجماعا، و هل یجوز الاجتماع مع إمکان الخطبة؟ قولان» »شرط نماز جمعه، امام عادل (معصوم) است یا کسی که امام او را نصب کند. و در این که آیا اجتماع با فرض امکان اقامه جایز است یا خیر، دو قول وجود دارد.
مرحوم صاحب جواهر به نقل از نهایه الاحکام علامه حلی و مجمع الفایده مقدس اردبیلی و ذکری شهید اول نقل نموده است: «عن نهایة الأحکام و مجمع البرهان، و فی الذکری «و شروطها سبعة: الشرط الأول السلطان العادل، و هو الإمام أو نائبه إجماعا لما مر، و لأن النبی (صلی ﷲ علیه و آله) کان یعین لإمامة الجمعة، و یشترط فی النائب أمور تسعة- إلی أن قال-: التاسع إذن الامام له کما کان النبی (صلی ﷲ علیه و آله) یأذن لأئمة الجمعات و أمیر المؤمنین ^{(علیه السلام)} بعده، و علیه إطباق الإمامیة، هذا مع حضور الامام ^{(علیه السلام)} و أما مع غیبته کهذا الزمان ففی انعقادها قولان- ثم قال-: إن عمل الطائفة علی عدم الوجوب العینی فی سائر الأعصار و الأمصار» » شرایط نماز جمعه هفت چیز است و شرط اول حضور معصوم است و پیغمبر هم امام جمعه را تعیین می-کرد (پس اگر امام منصوب نباشد نماز جمعه جایز نیست) … عمل طایفه اینست که نماز جمعه واجب تعیینی نیست. یا تخییری است یا حرام است. بحث در اینست که آیا حضور امام شرط وجوی نماز است یا شرط مشروعیت نماز جمعه است؟
اگر گفتیم امام شرط مشروعیت نماز جمعه است، در این فرض در زمان غیبت، نماز جمعه حرام است. اما اگر اما را شرط وجوب دانستیم، در زمان غیبت، نماز واجب نیست ولی جایز است. پس باید ادله را ازاین باب بررسی نماییم.