خارج فقه (نماز جمعه) پردیسان ۱۳۹۸

استاد احمد عابدی

قضاء نماز جمعه و نقل روایات

❋ ❋ ❋

مقـدمـه : یک مسئله در باب نماز جمعه این بود که نماز جمعه باید تماماً در جماعت باشد. اگر حتی یک مقدار نماز جمعه را امام جمعه به صورت فرادی بخواند نماز باطل است. این جلسه بحث در این است که همان گونه که بیان نمودیم نماز جمعه وقت مشخص دارد، حال اگر نماز جمعه فوت شد، آیا می¬تواند قضا کند یا خیر؟

معنی فوت شدن صلاه جمعه : فوت شدن نماز جمع به دو معنی است:
• یکی این که شخص به نماز جمعه نرسد. مثلا به رکوع رکعت دوم نرسید. چنین شخصی باید نماز ظهر بخواند.
• یکی هم این که اصلا در جایی نماز جمعه خوانده نمی¬شود، آیا شخص می¬تواند مثلا روز شنبه نماز را قضا کند یا خیر؟

ادله مسئله : صاحب جواهر فرموده است اجماع محصل و منقول داریم که نماز جمعه قضا ندارد. هیچ وقت هم در تاریخ نقل نشده مسلمانان نماز جمعه را قضا کنند. روایاتی هم داریم که باید بررسی کنیم از آن¬ها چه چیزی استفاده می¬شود.

روایت: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِذَا أَدْرَكْتَ‏ الْإِمَامَ‏ قَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ الرَّكْعَةَ الْأَخِيرَةَ فَقَدْ أَدْرَكْتَ الصَّلَاةَ وَ إِنْ أَدْرَكْتَهُ بَعْدَ مَا رَكَعَ فَهِيَ أَرْبَعٌ بِمَنْزِلَةِ الظُّهْرِ.»
اگر امام را قبل از رکوع رکعت آخر درک نمودی، نماز را درک کرده¬ای (و جمعه می¬خوانی) اما اگر کسی امام را بعد از رکوع درک نمود (یعنی احتمالا بعد از این که رکوع تمام شود)، باید چهار رکعت به منزله نماز ظهر بخواند.
بررسی سندی: سند صدوق به حلبی صحیحه است و روایت صحیحه است.

روایت: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَدْرَكَ الرَّجُلُ رَكْعَةً فَقَدْ أَدْرَكَ الْجُمُعَةَ وَ إِنْ فَاتَتْهُ فَلْيُصَلِّ أَرْبَعاً.»
هر کس یک رکعت را درک کند، جمعه را درک کرده است. اگر از او فوت شد و یک رکعت هم درک نکرد باید چهار رکعت بخواند.
بررسی سندی: روایت صحیحه است.

روایت: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَمَّنْ لَمْ يُدْرِكِ الْخُطْبَةَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ قَالَ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ فَإِنْ فَاتَتْهُ الصَّلَاةُ فَلَمْ يُدْرِكْهَا فَلْيُصَلِّ أَرْبَعاً وَ قَالَ إِذَا أَدْرَكْتَ الْإِمَامَ قَبْلَ أَنْ يَرْكَعَ الرَّكْعَةَ الْأَخِيرَةَ فَقَدْ أَدْرَكْتَ الصَّلَاةَ وَ إِنْ أَنْتَ أَدْرَكْتَهُ بَعْدَ مَا رَكَعَ فَهِيَ الظُّهْرُ أَرْبَعٌ.»
از امام صادق شوال کردم کسی به خطبه نماز جمعه نرسد؟ فرمود نماز صحیح است و دو رکعت بخواند. اما اگر به نماز جمعه نرسید باید چهار رکعت نماز ظهر بخواند. اگر قبل از رکوع رکعت رکعت دوم به نماز برسید نماز جمعه را درک کرده¬اید. اما اگر امام را بعد از رکوع و اتمام رکوع درک کرد و یافت، این نماز ظهر می¬شود و چهار رکعت است.
بررسی سندی: این سند صحیحه است، گرچه کتابهایی مانند شرح لمعه این روایت را حسنه می¬داند.

روایت: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ أَبِي الْعَبَّاسِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ جَمِيعاً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَدْرَكَ الرَّجُلُ رَكْعَةً فَقَدْ أَدْرَكَ الْجُمُعَةَ فَإِنْ فَاتَتْهُ فَلْيُصَلِّ أَرْبَعاً.»
اگر یک رکعت رسید، جمعه را رسیده است. اگر از او فوت شد، چهار رکعت باید بخواند.
و …..

اتحاد نوعی نمازهای یومیه : شاید بتوان گفت ظهر جمعه مانند باقی ایام هفته واجب است همه چهار رکعت نماز بخوانند و اگر هم این چهار رکعت فوت شد، باید قضایش را همان گونه که بوده به جا آورد. فقط روز جمعه برای کسی که جمعه بخواند، استثنا شده و باید دو رکعت بخواند. شاید به دلیل این که آن دو رکعت خطبه است.اگر کسی جمعه نخواند (چه جمعه بود و نخواند و چه اصلا جمعه نبود) باید چهار رکعت نماز بخواند.
معنای استدلال بالا اینست که هر کس به جمعه نرسید باید چهار رکعت بخواند و اگر هم خواست قضا کند باید چهار رکعت بخواند. فقط یک بحثی است که این نمازها (جمعه و ظهر) دو چیز هستند یا این که بر ما واجب است چهار رکعت نماز بخوانیم؟ ظاهر فتوای فقها اینست که این نمازها دو چیز متفاوت هستند وباید هر کس مشخص کند چه می¬خواند.
اما تصور ما اینست که نمازها همه یک چیز هستند مثلا صبح باید دو رکعت نماز خواند، نه این که باید دو رکعت نماز صبح خواند. بلکه در هر زمانی از روز، تعدادی رکعت بر ما واجب شده است. حتی جمعه و ظهر هم یک چیز است و این گونه نیست که هر کدام یک چیز متفاوت باشد. روایات بالا موید نظر ما است.

محل برگزاری