خارج فقه (نماز جمعه) پردیسان ۱۳۹۸

استاد احمد عابدی

ضیق وقت برای نماز جمعه

❋ ❋ ❋

مقـدمـه: مرحوم صاحب جواهر در کتاب خود مطلبی را مطرح می¬کند که ما آن را نقد و بررسی خواهیم نمود.

مطلبی به نقل از صاحب جواهر : اگر مکلف یقین داشت وقت برای نماز جمعه وجود دارد، اما وقت به اندازه یک خطبه مختصر و نماز مختصر است. آیا باید نماز جمعه بخواند یا نماز ظهر؟ اگر کسی قائل به وجوب نماز جمعه شد، باید نماز جمعه بخواند. اما اگر یقین یا گمان دارد برای دو خطبه و دور کعت نماز وقت نیست، در این صورت نماز جمعه فوت می¬شود و باید نماز ظهر بخواند.
توضیح فرض مسئله اینست که ما بیان نمودیم وقت نماز جمعه از اذان تا حدود یک ساعت بعد است. این که می¬گوییم وقت نماز تنگ شد، روی حرف دیگر فقها است. اما یک صورت متصور است اگر کسی اول نماز ظهر می¬تواند خطبه و یا نماز را شروع کند و می¬داند یک ربع ساعت دیگر دشمن به این محل می¬رسد. در اینجا باید فورا نماز را بخواند اما اگر می¬داند وارد نماز شود، وقت می¬گذرد، حال باید چه کند؟ نماز جمعه بخواند یا نماز ظهر بخواند؟ یعنی اگر می¬داند در بین نماز وقت نماز جمعه می¬گذرد، از اول می¬تواند نماز جمعه را شروع کند یا اصلا حق ورود ندارد؟ آیا قاعده من ادرک الوقت رکعتاً، شامل این مورد می¬شود یا خیر؟ این که در روایات و فتاوی علما داریم اگر کسی تکبیر نماز جمعه را در وقت خواند و باقی نماز خارج وقت بود، نمازش صحیح است و باید نماز جمعه را تمام کند.
صاحب جواهر فرموده است در اینجا چند اشکال دارد، یکی این که اشکالی از بیخ و بن وجود دارد و آن هم این که وقتی کسی می¬داند اگر شروع به نماز کند، وقت می¬گذرد، طرفی فقها می¬گویند باید نماز را ادامه دهد حتی اگر تکیبر داخل وقت بود، باید نماز را ادامه دهد، در حالی که در نمازهای دیگر اینطوری نیست. اشکال دیگر اینست که ادله¬ای که می¬گوید هر کس یک رکعت داخل وقت بخواند مانند اینست که کل وقت را به دست آورده است، شامل ما نحن فیه می¬شود.
اما توضیح می¬دهیم که اشکالات صاحب جواهر وارد نیست، ابتدا این که باید بین مسئله بطلان و مسئله ابطال فرق گذاشت. گاهی بحث اینست که نماز صحیح است یا باطل است و گاهی بحث اینست که آیا می¬شود نماز را باطل کنیم یا خیر؟ قرآن می¬فرماید نمازتان را باطل نکنید، پس این دو مسئله فرق دارد.
کل مسئله اینست که اگر نمی¬دانستیم وقت نیست و بعد ورود به نماز ملتفت شدیم وقت تمام شد، آیا حق داشتیم این تکبیره الاحرام را بگوییم؟ حق داشتیم چون نمی¬دانستیم وقت نداریم و استصحاب بقای وقت نموده¬ایم. دراینجا همین که تکبیره الاحرام داخل وقت بود، باقی نماز هم خارج وقت باشد اشکالی ندارد.
اما اگر کسی اول تکبیر، قبل از ورود به نماز فهمید دیگر وقتی برای دو رکعت نماز کافی نیست. در اینجا نماز باطل است.
از این موارد پاسخ اشکالات صاحب جواهر روشن شد، یک اشکال این بود که کسی که یک رکعت را درک نموده باقی نمازش داخل وقت است، این مربوط به باقی نمازها غیر از جمعه است و جمعه باید تماماً داخل وقت باشد.
یک اشکال این بود که هر کسی تکبیر نماز جمعه را گفت باید نماز را تا آخر بخواند، این هم جوابش اینست که این برای جایی است که شخص تکبیره الاحرام را غفلتاً بگوید. اما اگر از ابتدا غفلت ندارد، حق ندارد شروع کند و نماز باطل است. ابطال نیست، بلکه باطل است و باید نماز ظهر بخواند.
اما آن چیزی که مهم است آن که ما روایتی و دلیلی نداریم، فتاوی هم بر اساس حدس و گمان بوده است. شهرت و اجماع هم نداریم. اگر ما باشیم و خدمان باید بگوییم اصلا تنگ شدن نماز جمعه معنی ندارد مگر با عناوینی چون خوف و تقیه و ضرر و …

محل برگزاری