مباحث مطرح شده در این جلسه:

• اصول عملیه
• تفاوت اصول عملیه و قواعد فقهیه
• بررسی برخی قواعد فقهیه

اصول عملیه

تفاوت اصول عملیه و قواعد فقهیه

بحث این است که فرق بین مسئله اصولی و قاعده فقهی چیست؟

آخوند خراسانی فرمود این چهار اصل، بعضی اصول هستند و اصول دیگری نیز می‌توان پیدا کرد. برخی گفته‌اند اصول عملیه همین چهار اصل هستند.

بررسی برخی قواعد فقهیه

جلسه گذشته برخی قواعد فقهی را نام بردیم و مابقی آن‌ها را در این جلسه ذکر می‌کنیم:

۱. إنا لا نستطیع فی امر دیننا بمن لیس علی دیننا.

۲. قاعده عدل و انصاف که مرحوم آیت‌ﷲ خویی در ابتدای مصباح الاصول اشاره کرده است. آیا قاعده عدل و انصاف را می‌توان به مردم ارائه کرد که عمل کنند یا باید مجتهد موارد عدل و انصاف را پیدا کند و به مقلد اعلام نماید.

۳. اقرار السَّکران جایز و اقرار المُکرَه باطل.

مقلد فرق بین مست و مکره را نمی‌فهمد که مست بااینکه عقل ندارد اقرارش درست است اما اقرار مکره بااینکه عقل دارد نافذ نیست یا مثلاً اقرار زندانی نافذ نیست بااینکه عقل دارد.

الاقرار للمجهول باطل. مثلاً بگوید من ۱۰۰ تومان به اولاد پیامبر بدهکارم. این قاعده اختلافی است و لذا اینکه گفته‌اند قاعده فقهی شک و شبهه ندارد صحیح نیست.

۴. الاعانة علی المعصیة معصیة.

این قاعده در تمامی فقه جاری است درحالی‌که آخوند فرمود قاعده فقهی در برخی ابواب جاری می‌شود.

۵. الاصل انه یفرق بین علة الحکم و حکمته بانه علة الحکم موجبة و حکمة الحکم غیر موجبة.

امام خمینی فرمود قاعده فقهی، استقلالی است و مسئله اصولی، آلی است و در قیاس استنباط استفاده می‌شود. این قاعده که گفته شد آلی است نه استقلالی، درحالی‌که قاعده فقهی است نه اصولی.

۶. الاصل فی المنافع، الاباحة و فی المضارّ، التحریم.

شیخ صدوق این قاعده را قبول ندارد درحالی‌که برخی گفته‌اند قاعده فقهی باید اتفاقی باشد. ثانیاً این قاعده آلی است نه استقلالی.

۷. الاصل فی الاحکام المعقولیة لا التعبد. اینکه اصل آن است که احکام عقلی باشد و نه صرفاً تعبد یعنی همه احکام حکمتی دارند ولو اینکه ما ندانیم. این قاعده را نمی‌توان به مقلد داد تا عمل کند.

۸. هرچه در زمان پیامبر مکیل بوده است الآن هم باید مکیل باشد و لو اینکه مردم وزنی خریدوفروش کنند.

۹. الترجیح بقوة السبب.

هیچ مقلدی نمی‌تواند این قاعده را عمل کند.

۱۰. الاصل بقاء ما کان علی ما کان

این قاعده فقهی عین مسئله اصولی است.

۱۱. اشارة الاخرس کعبارته.

این قاعده در کل فقه جاری می‌شود.

۱۲. لا عبرة بالخط.

امروزه ملاک خط است درحالی‌که قاعده آن است که خط اعتبار ندارد.

یکی از مراجع فرموده است قاعده فقهی دلیل بر مسئله اصولی نیست ولی مسئله اصولی دلیل بر قاعده فقهی است. پاسخ آن است که اصل لا عبرة بالخط، از احادیث که نوشته شده است اصول را اثبات می‌کند. شاید امروزه خط اعتبار بیشتری از قول دارد.