مقـدمـه : کلام در باب لاضرر و لاضرار بود. چند مطلب را در این جلسه بررسی می¬نماییم. مطلب اول این که چرا این دو کلمه تکرار شده است. ممکن است کسی بگوید لاضرر به معنای اینست که نقص در مال و یا نقص در عرض وجود ندارد و لاضرار را معنی به مشقت و حرج نماییم. یعنی یکی را به ضرر مالی و در عرض و دیگری را به سختی و مشقت و گرفتاری معنی نماییم. در این صورت دیگر لاضرر تکرار لاضرر است و تکرار خلاف اصل است. برخی هم لاضرار را مجازات بر ضرر گرفته¬اند. برخی هم گفته¬اند ضرار به معنای فعل غیر به انسان است ولی ضرر به معنای ضرری است که انسان به خودش بزند.
معنای روایت : شیخ انصاری هم در رسائل و هم در مکاسب، بحث لاضرر را مطرح نموده است. شیخ معتقد است لای در این روایت، لای نفی جنس است اما این لای نفی به معنای نهی استعمال شده است زیرا معنای حقیقی نفی جنس را نمی¬شود پذیرفت. یعنی کسی نمی¬تواند بگوید هیچ ضرری نیست و ضرر قطعا هست و مراد پیامبر اکر م که می¬فرماید ضرری نیست یعنی ضرری نباشد. بعباره اخری معنای حقیقی روایت را نمی¬شود پذیرفت و باید معنای حقیق را بر معنای مجازی حمل کنیم و بگوییم ضرر نزنید.
لا ضرر و لا ضرار به سه صورت نقل شده است، «لا ضرر و لا ضرار» و «لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام» و » لاضرر و لا ضرار علی مؤمن».
اگر «لا ضرر و لا ضرار» به صورت مطلق باشد، به نظر شیخ معنایش اینست که در اسلام یک حکم ضرری جعل نشده است. این نفی است. حکم ضرری مثل این که بگوییم در زمستان وقتی آب ضرر دارد بگوییم وضو واجب است اینجا وجوب وضو، یک حکم ضرری است. یا در باب معاملات مثلا در خیار غبن، شخصی مغبون شده است اگر شارع بگوید معامله لازم است سبب ضرر مشتری می¬شود. در اینجا می¬گوییم حکم ضرری در اسلام جعل نشده است پس حکم لزوم این معامله بر داشته می¬شود.
اگر هم لا ضرر و لا ضرار مقید به قید فی الاسلام باشد، هم باز معنای بالا را می¬دهد.
اگر هم لا ضرر و لا ضرار علی مومن باشد، شامل روزه¬ی ضرری یا وضوی ضرری و … نمی¬شود، بلکه می¬خواهد بگوید یک مومن به مومن دیگر ضرر نزند. بنابراین شیخ باید بگوید این روایت مجاز است نه حقیقیت. زیرا روایت فرموده ضرر نیست در حالی که مرادش اینست که حکم ضرری نیست. احتمال هم دارد شیخ بگوید این مجاز است اما مجاز در حذف نیست بلکه مجاز در کلمه یا مجاز در اسناد است. یک مجاز در ادبیات این بود که مسبب را به جای سبب بیاورند و مسبب را به سبب نسبت دهند.
نظر مرحوم آخوند در معنای روایت : آخوند در کفایه بر خلاف شیخ انصاری فرموده است این روایت حقیقت است و مجاز نیست. اما این حقیقت را حقیقت ادعایی می¬گوییم. این درست ای که در قرآن گاهی نفی به معنای نهی به کار رفته است. مثلا قرآن فرموده لا رفث …. فی الحج. این به این معناست که نباید رفت و فسوق و جدال در حج باشد در حالی که می¬دانیم هست. به نظر آخوند فصاحت و بلاغت در همین سبک است. در این روایت حقیقتاً می¬فرماید ضرری نیست و نمی¬خواهد بگوید حکم ضرری نداریم. در این گونه موارد چیزی در تقدیر نیست و لا ضرر حکم ضرری را به لسان نفی موضوع نفی نموده است. پیامبر اکرم به جای این که بفرماید ضرر جایز نیست فرموده ضرر نداریم.یعنی موضوع ضرر را نفی نموده است ولی هدفش این بوده که این کار صحیح نیست.
