مقـدمـه : کلام در باب معنای جمله لاضرر و لاضرار بود. از طرفی جمله نفی است در حالی که می¬بینیم ضرر قطعا وجود دارد. بیان نمودیم شیخ معتقد است روایت بدین معناست که حکم ضرری وجود ندارد در حالی که ما می¬دانیم حکم ضرری زیاد داریم مگر این که شیخ بگوید حکمی که انجام آن ضرری باشد، چنین حکمی نداریم. ما احکامی مانند خمس و زکات و حج و … داریم که همه ضرری است. یقینا هم لاضرر شامل این گونه احکام نمی-شود. یک احکامی هم داریم که اطلاق آن ضرر دارد اما اصل حکم ضرری نیست مثلا شاید کسی بگوید امر وفای به همه عقود، سبب لزوم عقود می-شود. برخی عقود اگر لازم باشد ضرری است مانند عقدی که سبب غبن شده باشد و …
معنای مجازی و حقیقی روایت: چندین بار بیان نموده¬ایم روایت لاضرر را نمی¬توان به صورت مطلق پذیرفت. چون اگر مطلق بپذیریم دین خراب می¬شود و فقه از بین می¬رود و باید توضیح المسائل جدید نوشت. در بسیاری مواقع باید جلوی لاضرر را گرفت. مثلا کسی بگوید اگر سرقت حرام باشد برای من ضرر دارد و باید سرقت حلال باشد، آیا چنین موردی پذیرفته است؟
شیخ انصاری این مشکل را این گونه حل می¬کند که پیامبر اکرم می¬خواسته بفرماید: «لا حکم ضرری». مقصود هم این بوده که حکم یکه باعث ضرر شود آن را نداریم. و همچنین گاهی مردم به هم ضرر می¬زنند اما چون پیامبر اکرم می¬خواسته بفرماید به هم ضرر نزنید، فرموده ضرری در دین نیست.
مرحوم آخوند در حاشیه کفایه جوری فرموده که همان نظر شیخ انصاری می¬شود، اما در کفایه متفاوت فرموده است پیامبر اکرم می¬فرماید خود ضرر نیست. بعباره اخری این یک حقیقت است و مجاز نیست. اگر اظهر خواص یک چیز منتفی شد می¬توانیم بگوییم آن چیز منتفی است. در لا ضرر اظهر خواص ضرر نیست پس خود ضرر وجود ندارد.
بحث این می¬شود که آیا می¬توان این دو حرف را جمع نمود؟ از یک طرف بگوییم این لاضرر حقیقت است و مجاز نیست و از طرفی هم بگوییم لا ضرر به معنای حکم ضرری است؟ این چنین جمعی نشدنی است.
نظر امام خمینی در مسئله: امام خمینی می¬فرماید روایت که می¬فرماید لا ضرر و لا ضرار. نمی¬خواهد نفی حکم ضرری کند، این در مقام سیاسیت است و احکام حکومتی و سلطانی می¬گوید. یعنی پیامبر اکرم اصلا در مقام بیان احکام شرع نیست بلکه می¬خواهد بفرماید در زمامداری من نباید ضرری باشد و ضرر هم نیست.
در این صورت که امام خمینی فرموده است معنای روایت حقیقت می¬شود و مجاز نیست.
ذکر یک احتمال دیگر: یک احتمال اینست که ما معنای لا ضرر را متوجه نمی¬شویم دامنه¬ی این روایت هم زیاد است. هر جا علمای قدیم به این روایت تمسک کرده¬اند ما هم به لاضرر تمسک می¬کنیم و هر جا تمسک نکرده¬اند ما هم نمی¬رویم. یعنی هر جا ضرر بود و فقهای قدیم به لاضرر تمسک نکرده بودند ما هم به لاضرر تمسک نمی¬کنیم. که در این صورت مطلقا در مسائل مستحدثه سراغ لا ضرر نمی¬توانیم برویم.
