مقدمه: کلام در این باب بود که در کفایه بحث مفصلی در باره این مطرح شده که اگر شک نمودیم یک شرط یا قید به هیئت و یا ماده می¬خورد، اصل کدام است؟ بعباره اخری وجوب مقید به قید یا شرط است یا واجب مقید به قید یا شرط است؟
نظر شیخ در مسئله: آخوند در کفایه فرموده است شیخ انصاری معتقد است اگر قرینه¬ای داشته باشیم که شرط به هیئت یا ماده می¬خورد به همان عمل می¬کنیم در غیر این صورت اگر قرینه نداشته باشیم به دو دلیل که در قبل بیان نمودیم شرط به ماده می¬خورد دون الهیئت.
نقد فرمایش شیخ توسط آخوند: آخوند می¬فرماید هیچ کدام از دو دلیل شیخ درست نیست و ما اصلا کاری به شمولی و بدلی نداریم و این موارد ملاک نیست (حتی ملاک نیست چی عام و چی مطلق است)؛ آن چه مهم است این که اگر اطلاق یک چیزی بالوضع بود و اطلاق یک چیزی با مقدمات حکمت بود، بالوضع نسبت به مقدمات حکمت مقدم است زیرا ظهورش اقوی است. و در ما نحن فیه هیئت و ماده، هر دو با مقدمات حکمت دلالت بر عموم دارند و وجهی ندارد بگوییم یکی اقوی از دیگری است.
در مورد دلیل دوم هم این که درست است یک تقیید بهتر از دو تقیید است و یک تخصیص بهتر از دو تخصیص است و… اما مانحن فیه از این قبیل است که اگر هیئت تخصیص بخورد دیگر اصلا ماده و عموم ماده¬ای نداریم که بخواهیم آن را قید بزنیم یا نزنیم. یعنی اگر هیئت قید خورد، ماده خود بخود منتفی است. مثلا اگر مستطیع شدی وجوب حج می¬آید پس تا مستطیع نشدی اصلا وجوب نیامده است. پس طبیعتا دیگر حجی در کار نیست که بخواهیم آن را تقیید بزنیم. پس سالبه به انتفاع موضوع است.
نقد استاد عابدی نسبت به کل بحث: و لکن اصل این بحث یک اشکال جدی دارد. آن هم این که مگر شیخ انصاری در بحث قبلی نفرمود اصلا امکان ندارد قید یا شرط به هیئت رجوع کند. شیخ فرمود محال است شرط به هیئت بخورد و باید الزاماً و اجباراً شرط به ماده بخورد. با عنایت به این بحث، چگونه شیخ در اینجا فرموده است اگر شک کردیم قید یا ماده بخورد؟ ایشان که می¬فرمود ممکن نیست شرط به هیئت بخورد، پس چگونه می¬فرماید ممکن است شک کنیم شرط به هیئت یا ماده بخورد؟
ولذا ما تصور می¬کنیم اصل بحث اشتباه شده است و احتمالا بحث این بوده است که شیخ انصاری معتقد است محال است شرط به هیئت بخورد پس هرگز شک هم نداریم. بعد شیخ می¬خواهد بفرماید حالا که شرط باید به ماده بخورد اگر شک کردیم که آن شرط که مربوط به ماده است، یجب تحصیله، یا لا یجب تحصیله. مثلا وجوب حج مطلق است یعنی همین الان وجوب حج وجود دارد اما این حج دو شرط دارد، یکی این که مقید است حج به وقت، حال آیا ما باید تحصیل وقت بکنیم که این لازم نیست. آیا باید تحصیل گذرنامه بکنم، بله این لازم است. حال اگر یک واجب مقدمه¬ای دارد که نمی¬دانم از قسم «یجب تحصیله» است یا از قسم «لا یجب تحصیله» اصل بر کدام است؟ و احتمالا این مراد شیخ انصاری است. و شیخ دو دلیل می¬آورد که در این صورت، شرط «یجب تحصیله» است.
