مقدمه: در بحث تقسیمات مقدمه واجب، در کتاب هدایه المسترشدین و کتاب قوانین، تقسیمات زیادی ذکر شده است. دو تا از این تقسیمات را آخوند در کفایه نقل نموده است.

تقسیمات مقدمه به عقلی، عرفی و شرعی: یک تقسیم مقدمه¬ی واجب اینست که مقدمه گاهی عقلی، گاهی شرعی و گاهی عرفی است.
• مقدمه¬ی عقلی آن است که ذی المقدمه بر مقدمه متوقف است و بدون مقدمه، امکان ندارد که مقدمه موجود بشود مانند رابطه بین صغری و کبری و نتیجه.
• مقدمه شرعی آن است چیزی است که عقلا بدون آن مقدمه ممکن است ذی المقدمه حاصل شود اما شرع فرموده آن ذی المقدمه بدون آن مقدمه حاصل نمی¬شود. مانند وضو برای نماز. آخوند فرموده است بازگشت مقدمه شرعی به مقدمه عقلی است، زیرا وقتی شرع می¬فرماید نماز به قید طهارت مقید است یا مشروط به شرط طهارت است؛ عقل می¬گوید من این مقید بودن و مشروط بودن را نمی¬فهمم. اما اگر به عقل بگوییم نماز مقید به طهارت باشد، آیا مقید بدون قید ممکن است محقق شود؟ عقل می¬گوید محال است. یعنی عقل این تقید و یا این اشتراط را نمی¬فهمد، اما شرع می¬فهمد. لیکن اگر شرع، عقل را راهنمایی کرد که این عمل مشروط به این شرط است، عقل می¬فهمد که مشروط بدون شرط نمی¬شود.
• مقدمه عرفی آن است که مثلا هر کس بخواهد روزه بگیرد گفته می¬شود که روزه عرفاً متوقف بر روزه است و سحری خوردن مقدمه روزه است. این مقدمه داخل در بحث مقدمه¬ی واجب نیست. زیرا وجوب ذی المقدمه، شرعاً یا عقلاً متوقف بر مقدمه نیست.

تقسیم دیگری برای مقدمه: تقسیم بعدی اینست که کفایه فرموده است و آن هم این که مقدمه به مقدمه¬ی وجود، مقدمه¬ی وجوب، مقدمه¬ی صحت و مقدمه¬ی علم تقسیم می¬شود.
ابتدا باید دید ملاک این تقسیم بندی چیست. شاید بگوییم گاهی مقدمه از جهت نوع توقف به آن سه صورت قبل تقسیم می¬شود. سپس بگوییم مقدمه از جهت کیفیت توقف به این چهار صورت تقسیم می¬شود.
مقدمه¬ی علم یا مقدمه¬ی علمی آن است که عمل را به گونه¬ای انجام دهیم که یقین کنیم آن چه وظیفه ما بوده را انجام داده¬ایم. مثلا هنگام وضو کمی بالاتر از مرفق را بشوییم تا یقین کنیم همه¬ی آن چه باید شسته می¬شد را شسته¬ایم. یا نماز را به چهار جهت بخوانیم تا یقین کنیم نماز خود را خوانده¬ایم.
مقدمه¬ی صحت آن است که بدانیم عمل مد نظر را صحیح انجام داده¬ایم، مثل این که وضو مقدمه¬ی نماز است.
مقدمه¬ی وجود مانند این که نردبان برای پشت بام بگذاریم که نردبان مقدمه¬ی وجودی به پشت بام رفتن است که این در واقع همان مقدمه¬ی عقلی است. اگر یک ذی المقدمه بر مقدمه¬ای متوقف بود به صورت عقلی، گاهی این توقف عقلی است، اما گاهی عقلی عرفی است و عقلی فلسفی نیست. مثلا پریدن در هوا غیرممکن است، اما این غیرممکن عقلی نیست، زیرا ممکن است روزی علم به قدری پیشرفت کند که بتواند این کار را انجام دهد. در بحث مقدمه¬ی عقلی، ما از مقدمات عقلی فلسفی یا مقدمات عقلی عرفی که امروز ممکن است بحث می¬کنیم.
مقدمه¬ی وجوب، مثل این که شخص باید مال یا نصاب داشته باشد که حکم خمس یا زکات بر او واجب شود. اما این مقدمه¬ی وجوب، تا نباشد، ذی المقدمه ممکن نیست. این روشن است که از مقدمه¬ی واجب خارج است زیرا تا کسی پول ندارد خمس واجب نیست و تحصیل مال هم واجب نیست. وجوب مقدمه از ناحیه¬ی ذی المقدمه می¬آید و وجوب از ذی المقدمه روی مقدمه ترشح می¬کند. وقتی خمس واجب نیست، تحصیل مال برای این که خمس بدهیم هم واجب نیست. مثال مبتلی به اینست که کسی وضو دارد و می¬داند که ظهر هم آب برای وضو گیرش نمی¬آید. آیا الان واجب است که وضوی خود را حفظ کند؟ پاسخ اینست که واجب نیست، زیرا الان نماز ظهری واجب نیست که بگوییم وضوی آن واجب است. الان وجوبی نداریم که روی مقدمه¬ی واجب بیاید.
مقدمه¬ی علمی هم این بود که شخص به چهار طرف نماز بخواند تا یقین کند نمازش را خوانده است، این هم مقدمه¬ی نماز و تکلیف نیست، بلکه مقدمه-ی علم انسان است یعنی وقتی ما می¬خواهیم بفهمیم به تکلیف خود عمل کرده¬ایم باید چهار نماز بخوانیم، نه این که چهار نماز به عنوان تکلیف نماز بر انسان واجب باشد. این مقدمه را شرع نفرموده است، بلکه برای این است که خود انسان یقین کند و علم پیدا کند که تکلیفش را انجام داده است. بنابراین مقدمه¬ی علمی هم مانند مقدمه¬ی وجوب از بحث خارج است.
آن چه داخل بحث است، یکی مقدمه¬ی صحت و دیگری وقدمه¬ی وجود است. که در حقیقت این دو هم یک چیز است و دو چیز نیست. زیرا مقدمه¬ی صحت برگشت به مقدمه¬ی وجود دارد.