مقدمه: کلام در باب تقسیمات مقدمه بود.
مقدمه به متقدم و متاخر و مقارن: یکی از تقسیمات مقدمه¬ی واجب اینست که مقدمه به مقدمه¬ی متقدم و متاخر و مقارن تقسیم می¬شود.
گاهی مقدمه قبل از ذی المقدمه است، مانند وضو برای نماز.
گاهی مقدمه مقارن ذی المقدمه است مانند استقبال برای نماز.
گاهی هم مقدمه متاخر از ذی المقدمه است یعنی ابتدا ذی المقدمه می¬آید بعد باید مقدمه انجام شود مانند این که زن مستحاضه امروز در رمضان را باید روزه بگیرد و بعد افطار باید غسل کند و اگر بعد افطار غسل نکرد، روزه¬ی امروزش که تمام شده باطل است. یا مثلا شرط پذیرش اعمال عبادی، مسلمان از دنیا رفتن است، یا شرط قبولی اجزاء اولی نماز، سلام آخر نماز است و…
تصور مقدمه¬ی متأخر: کلام در اینست که آیا می¬توان مقدمه¬ی متاخر را تصور نمود یا خیر. مرحوم آخوند فرموده است بحث اختصاص به شرط متاخر ندارد و شرط متقدم و متاخر هیچ تفاوتی ندارد. اگر شرط متقدم اشکال دارد، شرط متاخر هم اشکال دارد. مقدمه همیشه باید مقارن با ذی المقدمه باشد. نه متقدم درست است و نه متاخر درست است. توضیح فرمایش آخوند اینست که مقدمه، همان سبب یا جزء یا شرط است. این¬ها اجزاء علت تامه هستند. علت هم باید معیت با معلول داشته باشد. علت نه می¬تواند مقدم از معلول باشد و نه متاخر از معلول. بنابراین اگر یک مقدمه¬ای متقدم بود، یعنی اجزاء علت قبل از معلول باشد، این محال است. اگر هم مقدمه بعد از ذی المقدمه باشد، یعنی علت تامه بعد از معلول باشد که این هم محال است.
آیتﷲ خوئی در کتاب مصباح الاصول، جلد اول، ص ۴۱۱ فرموده است: اشکال در شرط متقدم، جواب راحتی دارد، و اشکال در مقدمه¬ی متاخر است. در مقدمه¬ی متقدم مشکلی نیست، زیرا خیلی زیاد است انسان علت را ایجاد می¬کند یا اجزاء علت را پدید می¬آورد در حالی که هنوز معلول ایجاد نشده است، مثلا نفت داخل چراغ می¬ریزیم در حالی که هنوز روشن نشده است یا آهن و آجر پای ساختمان می¬بریم در حالی که هنوز ساختمان ایجاد نشده است.
نقد فرمایش آیتﷲ خوئی: جواب فرمایش آیتﷲ خوئی اینست که زیاد شدن و کثیر شدن اشکال، حل اشکال نیست. این¬ها فقط تکثیر اشکال است و پاسخ نیست. زیرا محال است حتی یک جزء از اجزا علت قبل از معلول باشد. بنابراین همانگونه که آخوند فرمود اشکال هم در مقدمه¬ی متقدم و هم در مقدمه¬ی متاخر وجود دارد و باید کاری کنیم علت در معیت معلول باشد.
