مقـدمـه: چند روایت خواندیم در مورد این که آیا وجوب نماز جمعه مشروط به حضور امام معصوم است یا خیر؟
اقوال در مسـئله: چند قول در مسئله است؛
یک قول اینست که کسی بگوید نماز جمعه واجب عینی است و شرط آن هم امام معصوم (سلطان) نیست. فقط چند شرط دارد من جمله این که کمتر از هفت نفر نباشد و جماعت باشد و … معنای قول مذکور اینست که نماز جمعه در عصر غیبت واجب عینی است.
یک قول اینست که بگوییم نماز جمعه از مناصب خاص است و این منصب برای حکومت است (اعم از حکومت عدل یا جور) یعنی حکومت می¬تواند نماز جمعه را اداره کند. فلذا اگر حکومت جور نماز جمعه را اقامه کرد، جایز است ما به نماز جمعه برویم.
یک قول اینست که بگوییم در عصر غیبت نماز جمعه واجب است و شرط آن هم امام معصوم یا نایب امام (خاص یا عام) باشد. اما ائمه معصومین اذن داده¬اند هر کس می¬تواند بخواند. در این صورت واجب عینی است ولی همه مجاز هستند.
یک قول هم اینست که بگوییم نماز جمعه واجب تخییری است و مکلف بین نماز ظهر یا نماز جمعه مخیر است.
بررسی و نقد اقوال مسئله: قول اول می¬فرمود نماز جمعه مانند باقی نمازها واجب عینی است را نمی¬توان پذیرفت. زیرا این بر خلاف سیره¬ی همه¬ی مسلمان¬ها است. همیشه در ذهن شیعه و سنی این بوده که اگر امام جمعه ای بود در نماز جمعه شرکت می¬کردند و اگر امام جمعه نبود، نماز ظهر را می-خواندند. و این که در سیره مسلمانان تعلیم و تعلم نسبت به نماز جمعه نبوده است. شاهد روشن دیگر این که در همه جا نماز جمعه نمی¬خواندند و در برخی جاها نماز جمعه اقامه نمی¬شود. همه¬ی این موارد گواه اینست که نماز جمعه واجب عینی نیست. دلیل دیگر واجب عینی نبودن نماز جمعه اینست که اگر واجب عینی بود باید ائمه معصومین(علیهم السلام) این را بیان می¬کردند ولی ما هیچ روایتی در این باره نداریم که فرموده باشد نماز جمعه در عصر غیبت واجب عینی است و حتما بخوانید. نوعاً خود ائمه(علیهم السلام) هم نماز جمعه نمی¬خواندند. پس سیره و عدم وجود روایت دلیل عدم پذیرش این قول است.
قول دوم می¬فرمود نماز جمعه واجب است اما از مناصب است (یعنی کسی نمی¬تواند خودش نماز جمعه اقامه کند و اگر کسی را نصب کردند نماز جمعه برپا می¬شود و گرنه باید نماز ظهر خوانده شود) دلیل این قول دوم، دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه است. و سند این کتاب از محکمترین سندها است. در فرازی از این دعا آمده است: «اللَّهُمَ إِنَ هَذَا الْمَقَامَ لِخُلَفَائِكَ وَ أَصْفِيَائِكَ وَ مَوَاضِعَ أُمَنَائِكَ فِي الدَّرَجَةِ الرَّفِيعَةِ الَّتِي اخْتَصَصْتَهُمْ بِهَا قَدِ ابْتَزُّوهَا، وَ أَنْتَ الْمُقَدِّرُ لِذَلِكَ، لَا يُغَالَبُ أَمْرُكَ، وَ لَا يُجَاوَزُ الْمَحْتُومُ مِنْ تَدْبِيرِكَ كَيْفَ شِئْتَ وَ أَنَّى شِئْتَ، وَ لِمَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ غَيْرُ مُتَّهَمٍ عَلَى خَلْقِكَ وَ لَا لِإِرَادَتِكَ حَتَّى عَادَ صِفْوَتُكَ وَ خُلَفَاؤُكَ مَغْلُوبِينَ مَقْهُورِينَ مُبْتَزِّينَ، يَرَوْنَ حُكْمَكَ مُبَدَّلًا، وَ كِتَابَكَ مَنْبُوذاً، وَ فَرَائِضَكَ مُحَرَّفَةً عَنْ جِهَاتِ أَشْرَاعِكَ، وَ سُنَنَ نَبِيِّكَ مَتْرُوكَةً.»
خدایا، این مقام و جایگاه [اقامه نماز عید و جمعه یا مقام امامت و خلافت] از آن خلفا و جانشینان و برگزیدگان تو [امامان معصوم(ع)] است. [که دشمنان حق از آنها به غضب و ستم گرفتند] تا این که [بر اثر غضب خلافت] برگزیدگان و جانشینان تو مغلوب و مقهور گشتند و حقشان را از دست دادند.
این عبارت صحیفه صریح در این است که امامت جمعه از شئون امام معصوم است که خود بخواند یا کسی را نصب کند یا کسی نائب عام او باشد. و شاید بتوان گفت ائمه معصومین به شیعیان هم اجازه داده¬اند هر شیعه¬ای بتواند نماز بخواند مأذون از طرف امام معصوم است.
