مقـدمـه: باز هم چند روایت در باب کیفیت وجوب نماز جمعه و شرط حضور امام بررسی می¬نماییم.

ادامه بررسی روایات: روایات به شرح ذیل می¬باشد؛
روایت: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ ع عَنِ‏ الصَّلَاةِ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ- فَقَالَ‏ أَمَّا مَعَ‏ الْإِمَامِ‏ فَرَكْعَتَانِ وَ أَمَّا مَنْ يُصَلِّي وَحْدَهُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بِمَنْزِلَةِ الظُّهْرِ يَعْنِي إِذَا كَانَ إِمَامٌ يَخْطُبُ فَإِنْ لَمْ يَكُنِ الْإِمَامُ يَخْطُبُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ وَ إِنْ صَلَّوْا جَمَاعَةً.»
از امام در مورد نماز روز جمعه پرسیدم؛ اگر با امام معصوم بود، دو رکعت است ولی اگر تنها می¬خواند باید چهار رکعت بخواند به منزله ظهر. اگر امام خطبه می¬خواند باید دو رکعت بخواند اما اگر امامی که خطبه بخواند نبود باید چهار رکعت بخواند حتی اگر به جماعت بخوانند.
بررسی سندی: روایت صحیحه است یا به خاطر حضور سماعه موثقه است.
بررسی دلالی: این روایت به دفعات در ابواب مختلف وسائل با ادبیات مختلف بیان و تکرار شده است. از این روایت استفاده می¬شود که امام در روایت، امام معصوم است. شاهد اینست که جمعه اگر امام داشتید دو رکعت و اگر امام نداشتید چهار رکعت حتی اگر جماعت بخوانید. کسی که جماعت می-خواند امام جماعت دارد. پس امام اول در روایت مراد امام معصوم یا منصوب از طرف معصوم است. می¬توان این روایت را شاهد قرار داد که هر چه در روایات نماز جمعه کلمه امام به کار رفته است، مراد امام معصوم است. از این روایت استفاده می¬شود اگر امام معصوم حضور داشت، نماز جمعه واجب است اما اگر او نبود، نماز جمعه را نخوانید و نماز ظهر بخوانید.

روایت: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‏ إِذَا كَانَ‏ قَوْمٌ‏ فِي‏ قَرْيَةٍ صَلَّوُا الْجُمُعَةَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ فَإِنْ كَانَ لَهُمْ مَنْ يَخْطُبُ لَهُمْ جَمَّعُوا إِذَا كَانُوا خَمْسَ‏ نَفَرٍ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ رَكْعَتَيْنِ لِمَكَانِ الْخُطْبَتَيْنِ.»
وقتی عده¬ای در یک روستا بودند، نماز جمعه را چهار رکعتی بخوانند. اگر کسی دارند که برای آن¬ها خطبه بخواند، اگر پنج نفر هستند نماز جمعه می¬خوانند و خطبه ها دو رکعت از نماز محسوب می¬شود.
بررسی سندی:
بررسی دلالی: روایت می¬فرماید اگر امام دارند دورکعت بخوانند. معنای روایت اینست که هر کسی نباید نماز جمعه بخواند بلکه شخص خاصی بخواند و شخص خاص کمتر ممکن است در روستا باشد. حکومت در شهرها بوده و نماز جمعه در روستاها دایر نبوده است. یعنی شرط نماز جمعه امامی است که نصب شده باشد، ولو این که نصب از سوی خلفای جور باشد.

روایت: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: حَثَّنَا أَبُو عَبْدِاللَّهِ ع‏ عَلَى صَلَاةِ الْجُمُعَةِ حَتَّى‏ ظَنَنْتُ‏ أَنَّهُ‏ يُرِيدُ أَنْ نَأْتِيَهُ فَقُلْتُ نَغْدُو عَلَيْكَ فَقَالَ لَا إِنَّمَا عَنَيْتُ عِنْدَكُمْ.»
امام صادق ما را به نماز جمعه تحریک کرد، به گونه ای که من فکر کردم باید پیش امام برویم و نماز بخوانیم. عرض کردم ما فردا پیش شما می¬آییم و نماز می-خوانیم. امام فرمود نه، خودتان بخوانیم.
بررسی دلالی: آیت‌ﷲ بروجردی روایت را این گونه معنی نموده است که امام که مردم را تحریک به نماز جمعه کرد، زراره فکر کرد امام می¬خواهد فردا بعد نماز جمعه قیام کند، به همین جهت عرض کرد من فردا خدمت می¬رسم و خود نماز جمعه نوعی مخالفت با اهل سنت است. طبق فهم آیت‌ﷲ بروجردی روایت در مورد قیام علیه حکومت است. طبق این روایت نماز جمعه واجب است و امام اذن می¬دهد که شیعیان با اهل سنت نماز جمعه بخوانند. لکن ما احتمال می¬دهیم که چنین معنایی از روایت استفاده نمی¬شود. بلکه روایت می¬خواهد بفرماید این زمان (عصر امام صادق) زمان تقیه است و شما شیعیان چرا در جماعت سنی ها شرکت نمی¬کنید که به این جهت ممکن است شناخته شوید و جانتان به خطر بیفتد. پس امام تحریک می¬کند در جماعت حکام جور شرکت کنید. روایت دلالت می¬کند بر این که شیعیان نماز جمعه نخوانند، در نماز جمعه اهل سنت شرکت کنند و امام جمعه هم باید منصوب باشند. زیرا روایت می¬فرماید در نماز جماعت کسانی که خودشان را منصوب می¬دانند شرکت کنید.

روایت: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ: مِثْلُكَ يَهْلِكُ وَ لَمْ يُصَلِّ فَرِيضَةً فَرَضَهَا اللَّهُ‏- قَالَ قُلْتُ: كَيْفَ أَصْنَعُ قَالَ صَلُّوا جَمَاعَةً يَعْنِي صَلَاةَ الْجُمُعَةِ.»
حیف است شما هلاک شوید و از دنیا بروید و نمازی که خداوند واجب کرده است نخوانده باشید. گفتم چه کنم؟ فرمود: نماز جماعت بخوانید، یعنی نماز جمعه بخوانید.
بررسی دلالی: آیا این روایت می¬خواهد بفرماید نماز جمعه واجب است و شرط اینست که امام معصوم یا منصوب امام نماز را اقامه کند؟ زراره بن اعین سابقاً سنی بوده بعد شیعه شده است و از بزرگان شیعه است. عبدالملک هم برادر زراره بوده و قطعا سنی بوده و احتمال دارد شیعه شده باشد. اگر شیعه نشده باشد معنای روایت اینست که امام به او می¬فرماید تو که سنی هستی و داری می¬میری و نماز جمعه نخواندی. شما که در دینتان نماز جمعه واجب است چرا نمی¬خوانی؟ که در این صورت روایت فایده ای برای ما ندارد.
اگر هم این شخص شیعه شده باشد، امام به او می¬فرماید تو داری می¬میری و نماز جمعه نخواندی، یعنی شیعه شد و زد روی دنده¬ی مقدس مآبی و با سنی¬ها نماز جمعه نخوانده است. امام می¬فرماید تو داری می¬میری و واجبی که خداوند واجب کرده است را نخواندی، پس نماز جمعه بخوان.
فلذا روایت معنای این را نمی¬رساند که شما شیعیان می¬توانید نماز جمعه بخوانید، بلکه می¬فرماید در نماز جمعه اهل سنت شرکت کنید، پس این روایت هم دلالتی بر بحث ما ندارد.

روایت: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع‏ فِي‏ خُطْبَةِ يَوْمِ‏ الْجُمُعَةِ- وَ ذَكَرَ خُطْبَةً مُشْتَمِلَةً عَلَى حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ الْوَصِيَّةِ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الْوَعْظِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ اقْرَأْ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ وَ ادْعُ رَبَّكَ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص- وَ ادْعُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ تَجْلِسُ قَدْرَ مَا يُمْكِنُ هُنَيْهَةً ثُمَّ تَقُومُ وَ تَقُولُ وَ ذَكَرَ الْخُطْبَةَ الثَّانِيَةَ وَ هِيَ مُشْتَمِلَةٌ عَلَى حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ الْوَصِيَّةِ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ الْأَمْرِ بِتَسْمِيَةِ الْأَئِمَّةِ ع إِلَى آخِرِهِمْ وَ الدُّعَاءِ بِتَعْجِيلِ الْفَرَجِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ يَكُونُ آخِرُ كَلَامِهِ‏ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ‏ الْآيَةَ»
از امام در مورد خطبه روز جمعه سوال کردم ……. امام فرمود یک سوره قرآن در نماز جمعه بخوان، خدا را هم بخوان. صلوات هم بفرست. برای مردم هم دعا کن. سپس مختصری بنشین. بعد بلند شو و خطبه دوم مشتمل بر حمد خدا و ثنای او و وصیت به تقوای خدا و صلوات بر پیامبر و نام بردن از ائمه و دعا به تعجیل را ادا کن و دعای آخر خطبه دوم هم باید آیه إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ باشد.
بررسی سندی: روایت صحیحه است. همه از ثقات و اجلا هستند.
بررسی دلالی: آیا این روایت دلالت دارد بر این که نماز جمعه مشروط به امام است یا هر کس می¬تواند نماز جمعه بخواند؟ این روایت میتوان استفاده کرد نماز جمعه باید با امام معصوم باشد. در این روایت امام به محمد بن مسلم می¬فرماید نماز را بدین صورت بخوان یعنی او را اذن داد و برای نماز جمعه خواندن نصب کرد. فلذا این روایت دلیل می¬شود که امام جمعه باید منصوب از طرف امام معصوم باشد.