مباحث مطرح شده در این جلسه:
بررسی احکام نسبت به شرط بلوغ
بررسی احکام نسبت به شرط بلوغ
احکام مشروط به بلوغ دودسته‌اند: تکلیفی و وضعی.
احکام تکلیفی
احکام تکلیفی در واجب و حرام نوعاً مشروط به بلوغ هستند. موارد استثنایی هم هست که مشروط به بلوغ نباشد، مانند دفاع. در مستحبات و مکروهات نمی‌توان به‌صورت کلی نظر داد، بلکه باید مورد به مورد بررسی کرد. احکام مکروهی داریم که شرط آن‌ها بلوغ نیست؛ مثلاً وقتی خانمی از جایی که نشسته بلند شود، مکروه است کسی آنجا بنشیند تا خنک شود، این کراهت مخصوص بالغین است، اما قصابی مکروه است ولو اینکه غیر بالغ باشد. اگر کسی می‌خواهد غذایی را بخورد درحالی‌که انسان یا حیوان گرسنه‌ای نگاه می‌کند، مکروه است و فرقی ندارد بالغ باشد یا نابالغ.
در مستحبات در وسائل الشیعه حدیثی نقل شده است که حضرت فرمود: «فإذا بلغوا اثنتی عشرة سنة کتب لهم الحسنات، فإذا بلغوا الحلم کتبت علیهم السیئات». (وسائل الشیعه ج ۱ ص ۴۲ باب ۴ از ابواب مقدمه العبادات حدیث اول) بعضی به این حدیث استناد کرده‌اند که در مستحبات از سن دوازده‌سالگی مستحب است اما قبل از دوازده‌سالگی استحباب ندارد و اگر ثواب داشته باشد برای والدین است. احتمالاً معنای حدیث این نیست که مستحبات قبل از دوازده‌سالگی ثوابی ندارد؛ بلکه کلمه دوازده مفهوم نداشته و فقط خصوصیتی بوده است که دوازده را ذکر کرده است مثلاً نیاز مخاطب بوده است. اگر حدیث مفهوم نداشته باشد، معنایش این نیست که مستحب، مستحب است چه بالغ باشد چه نابالغ.
احکام تکلیفی
احکام وضعی، در بعضی بلوغ شرط است و در بعضی بلوغ شرط نیست.
در اجرای صیغه عقد، یکی از شرایط متعاقدین بلوغ است. (البته اینجا اشکالی هست که جلسه آینده خواهیم پرداخت). اگر بچه‌ای به سن بلوغ نرسیده و برای خودش صیغه‌ای جاری کند، نافذ نیست، مگر در وصیت که نوعی عقد است اگر ده‌ساله باشد صحیح است، وقف هم همین‌طور است. در غیر از موارد استثنا شرط صحت عقد، بلوغ عاقد است.
در باب قضا و شهادات، اگر بچه‌ای بخواهد قضاوت کند یا شهادت بدهد، چون به سن بلوغ نرسیده است، شهادت و قضاوت نافذ نیست. اگر به زنا یا سرقت شهادت بدهد، نافذ نیست اما در باب قتل، شهادت بچه مراحق چنانچه اولین شهادت باشد و از آن برنگردد، پذیرفته می‌شود ولی چنانچه شهادت دوم و سوم باشد، پذیرفته نمی‌شود. در اجتهاد نکته‌ای وجود دارد که در باب قضاوت هم صادق است.
در باب امامت جماعت، مشهور می‌گویند بلوغ شرط است اما قولی هست که بلوغ شرط نیست. در باب ولایت، کسی می‌تواند متولی وقف یا متولی احکام یا متولی امور حسبیه شود که بالغ باشد. لکن اگر موصی به بچه نابالغ بگوید، سرپرست بچه‌های من باش اما تصرف نکن مگر بعد از سن بلوغ صحیح است؛ همچنان که اگر بچه‌ای در زمان بالغ نبودن روایتی از رسول خدا شنید و نقل کرد اعتبار ندارد؛ اما اگر در زمان بلوغ نقل کند، اعتبار دارد.
اجرای حدود کامل (مثلاً صد شلاق برای زانی) مشروط به بلوغ است اما اجرای تعزیر در باب قصاص اختلافی است. اگر بچه‌ای کسی را کشت، معمولاً گفته‌اند شرط اجرای قصاص بلوغ است، اما شیخ طوسی فرموده است شرط قصاص، بلوغ نیست و می‌توان بچه را قصاص کرد.
در باب اسلام، اگر والدین مسلمان هستند، بچه هم از باب تبعیت مسلمان محسوب می‌شود. اگر والدین غیرمسلمان هستند، چنانچه بچه قبل از بلوغ مسلمان شد؛ معمولاً فتوا می‌دهند که شرط اسلام بلوغ است. با توجه به اینکه حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام قبل از بلوغ اسلام آورد و پیامبر خدا هم اسلام و ایمان علی علیه‌السلام را پذیرفت، باید بگوییم اسلام قبل از بلوغ پذیرفته می‌شود.
مگر اینکه بگوییم حضرت ابوطالب مسلمان بوده است و اسلام ایشان از باب تبعیت است؛ لکن شکی نیست که امیرالمؤمنین اولین مسلمان است.
در ارتداد تقریباً اجماعی است که شرط اجرای احکام ارتداد، بلوغ است. ولی در مورد مراحق قولی هست که احکام ارتداد جاری می‌شود.
در تقلید، معمولاً در رساله‌ها فرموده‌اند یکی از شرایط مرجع تقلید بلوغ است و اگر کسی قبل از بلوغ به اجتهاد رسید، تقلید از او جایز نیست. لکن به نظر در این بحث و بحث اسلام و ولایت و امامت، بلوغ شرط نیست. در باب اجتهاد و تقلید آیه و روایتی نداریم که شرط آن‌ها را بلوغ ذکر کرده باشند بلکه امری عقلایی هستند و عقلا به متخصص نابالغ اعتماد می‌کنند. مثلاً اگر کسی هنوز بالغ نیست و تخصص پزشکی دارد، عرف به او اعتماد می‌کند، یا عرف به بچه‌ای که راننده خوبی است، اعتماد می‌کند. در شرع جایی سراغ نداریم که در بحث تقلید یا ولایت بلوغ را شرط کرده باشد؛ بلکه در باب نبوت بعضی از پیامبران مانند حضرت عیسی و حضرت یحیی علیهماالسلام و در باب امامت… این خلاف مذاق شارع است که بلوغ شرط باشد، مذاق شارع آن است که اگر کسی بالغ نیست و اجتهاد دارد و به او اعتماد دارید، تقلید از او جایز است. در ولایت و امامت هم همین‌طور است.
مواردی که بلوغ شرط نیست
در احکام وضعی مثل طهارت، نجاست و جنابت. کسی که بالغ نیست هم ممکن است جنب شود، مثلاً دخول کرده و منی هم خارج نشده است. اگر بچه‌ای لباس نجس را آب کشید، پاک می‌شود و بلوغ شرط نیست.
در احکام مربوط به نکاح. مثلاً پدری برای پسرش زن بگیرد، زن به آن بچه محرم می‌شود و احکام مصاهرت جاری می‌شود. اگر بچه‌ای با بچه دیگر لواط کرد، خواهر و مادر موطی به او حرام می‌شوند.
اگر بچه‌ای زنی را طلاق داد؛ احکام طلاق رجعی و بائن جاری می‌شود.
در ارث. ارث بردن و ارث گذاردن مشروط به بلوغ نیست.
در ضمانات. اگر بچه‌ای آدمی را کشت یا مالی را تلف کرد، ضامن است.
در تزکیه. اگر بچه‌ای ماهی را از صید کرد، حلال است. اگر بچه‌ای گوسفندی را ذبح کرد، حلال است.
در حیازت اموال. اگر بچه‌ای مالی را حیازت کند، مالک می‌شود.
در برخی احکام تعبدی یا توصلی تجهیز میت. اگر بچه‌ای میتی را غسل داد یا کفن‌ودفن کرد، صحیح است.
از جلسه آینده مسائل تحریر الوسیله بحث می‌شود و اشکالی را هم ذکر می‌کنیم.
