مباحث مطرح شده در این جلسه:

• نمونه هایی از قرینه سیاق در قرآن کریم با نگاهی دیگر

چند نمونه از قرینه سیاق در قرآن کریم با نگاه دیگر

دلالت سیاق در قرآن کریم انواع دیگری نیز دارد است که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
۱- انتهای سوره واقعه می‌فرماید: «فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ». ابتدای سوره حدید می‌فرماید: «سَبَّحَ لِلَهِ مَا فِی السَمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ». می‌توان گفت در سوره واقعه دستور می‌دهد که تسبیح خدای متعال کنید، دلیلش در سوره حدید است که چون همه‌چیز تسبیح‌گوی خدا هستند.
۲- در پایان سوره اسراء با حمد خدای سبحان است: «وَقُلِ الحمدلله الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَم یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَلَمْ یَکُن لَّهُ وَلِیٌّ مِّنَ الذُّلَّ وَکَبِّرْهُ تَکْبِیرًا». ابتدای سوره کهف هم با حمد خداوند است: «الحمدلله الَذِی أَنزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَهُ عِوَجَا». تمام حمدها برای خداست لذا حمد پیامبر هم باید برای خدا باشد.
۳- در پایان سوره محمد می‌فرماید بخل نورزید و انفاق کنید: «هَاأَنتُمْ هَؤُلَاء تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمِنکُم مَّن یَبْخَلُ وَمَن یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِیُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَاء وَإِن تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیْرَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُونُوا أَمْثَالَکُمْ». ابتدای سوره فتح می‌فرماید: «إِنَا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُبِینًا». برخی فتح مبین را فتح مکه می‌دانند و برخی آن را صلح حدیبیه. دلالت سیاق آن است که اگر بخل نورزید، با غنیمت فتح بزرگ جبران خواهد شد.
۴- در آیات پایانی سوره محمد می‌فرماید سستی نکنید و از دشمن تقاضای صلح نکنید و کوتاه نیایید: «فَلَا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَی السَلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَاللَهُ مَعَکُمْ وَلَن یَتِرَکُمْ أَعْمَالَکُمْ». (محمد/۳۵) در ابتدای سوره فتح می‌گوید ما برای شما فتح و پیروزی بزرگ می‌آوریم.
۵- سوره طور با ستارگان ختم می‌شود: «وَمِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُجُومِ». سوره بعدی که سوره نجم است با قسم به ستاره آغار می‌شود: «وَالنَجْمِ إِذَا هَوَی».
۶- سوره صاد و سوره قاف با یک حرف معجم و قسم به قرآن و بل تعجب آغاز می‌شوند. محتوای سوره صاد، توحید است و محتوای سوره قاف، معاد است.
۷- پنج سوره در قرآن با «الحمدلله» آغاز می‌شوند: حمد، انعام، کهف، سبأ و فاطر. در سوره حمد پس از صفت خدا را رب‌العالمین ذکر کرده است که عالمین یعنی همه‌چیز، اما چهار سوره دیگر صفاتی را بیان کرده‌اند که مجموع آن‌ها رب‌العالمین می‌شود: خالق آسمان و زمین «الحمدلله الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ» (انعام/۱)، رب وحی و معارف دینی «الحمدلله الَّذِی أَنزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا» (کهف/۱)، مالک هر آنچه در آسمان و در زمین است «الحمدلله الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ» (سبأ/۱)، پرودگار مجردات «الحمدلله فَاطِرِ السَمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِکَةِ رُسُلًا أُولِی أَجْنِحَةٍ مَثْنَی وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ». (فاطر/۱)
۸- دو سوره وجود دارد که با جمله «یَا أَیُّهَا النَّاسُ» آغاز شده است: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ» (نساء/۱) و «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَ زَلْزَلَةَ السَاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ» (حج/۱) یکی بحث مبدأ و دیگری بحث معاد است.
۹- سوره اسراء با سبحان‌ﷲ شروع شده است: «سُبْحَانَ الَذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ» و سوره کهف با الحمدلله شروع شده است: «الحمدلله الَذِی أَنزَلَ عَلَی عَبْدِهِ الْکِتَابَ». تسبیح مقدم است و تحمید مؤخر است، چون تسبیح درجه پایین‌تر و تحمید درجه بالاتر است لذا در ذکر رکوع و سجود ابتدا تسبیح است سپس تحمید: «سبحان ربی العظیم و بحمده» «سبحان ربی الاعلی و بحمده». در تسبیحات حضرت زهرا سلام‌ﷲ علیها که تحمید مقدم بر تسبیح است در بعضی از موارد برعکس است مانند تسبیحات ابتدای زیارت حضرت معصومه سلام‌ﷲ علیها.
سوره اسراء می‌فرماید پیامبر به معراج رفت اما در سوره کهف می‌فرماید پیامبر بشارت می‌دهد تا مردم را به معراج ببرد؛ یعنی سوره اسراء بالا رفتن پیامبر است و سوره کهف پایین آمدن ایشان و دستگیری از مردم است. تسبیح درجه ابتدا است و تحمید درجه انتها است.
در سوره اسراء، بدن پیامبر بالا رفته است ولی در سوره کهف وحی پایین آمده است.